Luigj Gurakuqi është një
nga figurat kryesore të lëvizjes sonë
atdhetare dhe demokratike. I përkushtuar tërësisht
ndaj çështjes së atdheut, veprimtaria
e tij lidhet me ngjarjet më të rëndësishme
të kohës. Lindi në Shkodër më
1879. Mësimet e para dhe një pjesë
të shkollës së mesme i bëri në
vendlindje, pastaj shkoi në Itali. Aty mbaroi
kolegjin e Shënmitër Koronës në
Kalabri, ku ishte nxënës i De Radës,
dhe vijoi studimet e larta në shkencat biologjike
në Napoli. Që kur ishte student, bëri
emër në shtypin shqiptar si poet dhe publiçist
(me pseudonimin Cakin Shkodra dhe Lekë Gruda).
Më 1908 Gurakuqi u kthye në Shqipëri
dhe u bë shpejt një nga udhëheqësit
kryesorë të lëvizjes kombëtare.
Nuk kishte ngjarje të rëndësishme të
kohës ku të mos ishte dora e Gurakuqit.
Mori pjesë në Kongresin e Manastirit, ishte
drejtori i parë i Shkollës Normale të
Elbasanit dhe një nga udhëheqësit e
kryengritjeve të Veriut (1911-1912). Ai ishte
krahu i djathtë i Ismail Qemalit në gjithë
atë punë të madhe për shpalljen
e Pavarësisë. Më 1916 ishte nga themeluesit
e Komisisë Letrare në Shkodër.
Në vitet 1921-1923 L.Gurakuqi si deputet i Shkodrës
u gjend vazhdimisht në opozitë me Zogun
dhe gjithë feudalët e tjerë. Bashkëluftëtar
i F. Nolit, Gurakuqi ishte ndër udhëheqësit
më aktivë të Revolucionit Demokratiko-Borgjez
të Qershorit të vitit 1924.
Pas kundërevolucionit emigroi në Itali,
dhe në mars 1925 u vra pabesisht në Bari
nga njerëz të vënë nga Zogu. F.Noli
e vlerësoi lart figurën e këtij biri
të shquar të Shqipërisë me vjershën
e njohur "Syrgjyn-vdekur", kurse populli
pas luftës ia soli eshtrat në atdhe dhe
e deroi me titulin e lartë "Hero i Popullit"
dhe "Mësues i Popullit".
Krijimtaria poetike e Gurakuqit përfshin vitet
1898-1907. Më pas, krijimtaria e gjerë politike
nuk e lejoi të merrej më poezi. Për
herë të parë vjershat e tij u përmblodhën
në një vëllim më 1941.
Në poezinë e parë, që është
përgjigjje për vjershën "Shko
dallëndyshe" të F.Shirokës, Gurakuqi
flet për gjendjen e mjerë të Shqipërisë.
Krijimi më i njohur i tij është vjersha
"Qëndresa", ku gërshetohen edhe
elemnete autobiografike. Me theks filozofik, jepet
zgjimi i poetit nga ëndërrimet romantike,
në emër të qëllimeve të larta,
qëndresa për plotësimin e idealit.
Poezia është një kredo e gjithë
jetës dhe e veprimtarisë së Gurakuqit.
L.Gurakuqi është ndër të parët
që parashtron kërkesën të ngrihet
mjeshtëria artistike në letërsinë
amtare. Në vjershën "Deka e zanave"
thekson se Shqipëria është vendi i
poezisë, çerdhja e zanave, ndaj atdheut
i duhet kënduar me nivel të lartë artistik.
L.Gurakuqi shkroi edhe vjersha për të vegjëlit,
të cilat i botoi në "Këndimet"
(1912).
Interes të veçantë paraqet libri
"Vargnimi në gjuhën shqipe" (1906),
si përpjekja e parë për hartimin e
metrikës sonë.
Edhe si publiçist L.Gurakuqi bëri emër
të shquar, duke trajtuar problemet më të
rëndësishme të kohës. Botoi te
revista "Albania", te "Kalendari Kombiar",
në gazetat "Drita", "Liria e Shqipërisë",
"La Nacione Albanese". Si stilist i shquar
ai ka lënë modele të prozës publiçistike
në dy dialektet.
L.Gurakuqi dha ndihmesë me vlerë në
letërsinë e në kulturën tonë
si poet, publiçist, orator, hartues i parë
i metrikës shqipe.
