Turqit ishin pasardhësit e fiseve
endacakë të oguzëve-turanikë,
të cilët, duke ardhur nga Azia Qëndrore,
hynë për herë të parë në
Anadoll në shek. XI, në periudhën e
pushtimeve të turqve selxhukë. Në shek.
XIII, kryetari i oguzëve turq, Ertogrulli hyri
në shërbim të sulltanit selxhuk duke
marrë prej tij, si shpërblim, një zotërim
të vogël në brigjet e lumit Sangaria.
Si pasojë e dyndjes së mongolëve, sulltanati
selxhuk u copëzua në dhjetë emirate.
Njëri nga këto i mbeti Ertogrullit. Biri
i tij, Osman Beu (1282-1326), e ktheu zotërimin
e vet në një principate të pavarur
që mori emri Emirati Osman. Turqit a këtij
emirati u quajtën turq-osmanllij. Nën udhëheqjen
e Osmanit, krerët e feudalizuar turq të
ketij emirati përfshinë brenda pak kohe
nën sundimin e vet pjesën më të
madhe të zotërimeve të Bizantit që
kishin mbetur në veriperëndim të Azisë
së Vogël duke e transferuar edhe kryeqytetin
e tyre nga Sjogudi në Brusë (1326). Nën
udhëheqjen e Osmanit, sulltanit të parë
turk dhe themeluesit të dinastisë së
osmanllijve, shteti i turqve i lindur dhe i rritur
me lufta dhe fushata plaçkitëse, u kthye
në një shtet feudal-ushtarak despotik. Të
lidhur me lufta të vazhdueshme, turqit i kushtuan
kujdes të veçantë ushtrisë.
Vetë feudalët turq ishin të detyruar
të merrnin pjesë në luftë si spahij
(nga persishtja , sipas-kalorës ).
Veç ushtrisë feudale të spahijve,
pasardhësi i Osmanit, sulltan Orhani (1326-1360)
krijoi korpusin e jeniçerëve (turqisht,
jeniçer - ushtar i ri ), i cili përbëhej
nga ushtarë të stërvitur që në
vogëli me artin ushtarak, të fanatizuar
me fenë islame, të edukuar me besnikërinë
ndaj sulltanit dhe me frymën e luftrave pushtuese.
Krahas tyre, turqit krijuan edhe repartet e kalorësve
akinxhi (sulmues nga akin, sulm), të cilët
sulmonin vendet viktima në mënyrë të
befasishme, plaçkisnin popullsinë, digjnin
fshatra, grabitnin njerëz që i shitnin skllevër,
rrëmbenin fëmijë për të furnizuar
ushtrinë jeniçere, dhe me pështjellimin
e madh që krijonin sidomos në prapavija,
ua hapnin rrugën jeniçerëve dhe spahijve
të pushtonin më me lehtësi vendin.
Gjatë gjysmës së parë të
shek. XIV, ndërsa në Ballkan zotërimet
bizantine po hynin njeri pas tjetrit në kufijtë
e Mbretërisë Serbe, turqit përfunduan
në kurriz të Perandorise Bizantine pushtimin
e Azisë së Vogël. Më 1364 ata
kaluan Dardanelet dhe u hodhën në Ballkan.
Duke lënë mënjanë Konstandipojën
e rrethuar e të paralizuar, turqit pushtuan brenda
pak kohe Thrakën lindore dhe më l365 shpërngulën
kryeqytetin e tyre nga Brusa në Adrianopojë,
të cilën e quajtën Edrene. Në
vitet e mëvonëshme, turqit osmanllij pushtuan
vise të tjera të Ballkanit dhe arritën
deri në thellësitë e gadishullit.
Përparimi i shpejtë i turqve i detyrohej
në radhë të parë përçarjes
së thellë feudale në të cilën
qenë zhytur vendet e Azisë së Vogël
dhe të gadishullit Ballkanik. Mbi gërmadhat
e Perandorisë Bizantine dhe Mbretërisë
Serbe ishin krijuar një shumicë principatash
e zotërimesh të mëdha e të vogla,
sundimtarët e të cilave ishin në grindje
me njeri-tjetrin dhe, kur rrezikoheshin të humbisnin
pushtetin, nuk nguronin të thërrisnin në
ndihmë edhe turqit. Këto kontradikta thelloheshin
edhe më shumë nga antagonizmat e vjetra
fetare midis katoliçizmit e ortodoksisë
që nxiteshin nga Papati e Patrikana edhe në
kohën kur turqit po kërcënonin shtetet
e krishtera.
Përballë këtyre shteteve të
përçara e të dobëta, me ushtri
të përbërë prej kalorësish
të paqëndrueshëm dhe bujkrobërish,
turqit osmanllij gëzonin epërsi politike
dhe ushtarake.
Duke përqëndruar pushtetin politik në
duart e veta, sulltanët osmanllinj kishin mundësi
të mobilizonin tërë burimet njerëzore
e materiale për luftat e tyre pushtuese. Feudalët
spahij ishin të interesuar për këto
lufta sepse ato u siguronin burimet kryesore të
të ardhurave, feude të mëdha dhe karierën
ushtarake. Jeniçerët, me disiplinë
të fortë dhe të lehtë në
armatime, ishin të stërvitür me taktikën
e lëvizjeve të shkathta dhe të sulmeve
të shpejta. Feja islame u jepte turqve armën
ideologjike për të përforcuar bashkimin
dhe disiplinën ndaj sulltanit dhe për të
justifikuar luftat e tyre pushtuese.
Turqit përfituan nga kontradiktat që zienin
në Ballkanin e përçarë, të
cilat disa herë edhe i shfrytëzuan për
qëllimet e tyre, dhe i thyen njërin pas
tjetrit kundërshtarët që ndeshën
rrugës. Duke e kuptuar rrezikun e invazionit
turk, feudalët serbë të Maqedonisë
formuan një koalicion ushtarak, në të
cilin mori pjesë edhe despoti i Vlorës,
Aleksandri. Por në betejën që u zhvillua
më 1371 buzë lumit Maica ushtritë e
koalicionit u thyen nga turqit.
Në vjetët e mëvonëshme turqit
i vazhduan fushatat e tyre plaçkitëse
në viset e ndryshme të Ballkanit. Me kohë,
ata u stabilizuan në Maqedoni dhe e bënë
Manastirin e Kosturin bazë ushtarake për
pushtimin e pjesës perëndimore të gadishullit,
duke përfshirë këtu edhe Shqipërinë.
Nga Maqedonia turqit bënë, më 1385,
inkursionin e tyre të parë në Shqipëri,
të thirrur nga Karl Topia, por në shtatorin
e atij viti, së bashku me plaçkën
e grabitur u kthyen përsëri për në
Maqedoni. Ky inkursion i tronditi shqiptarët,
por feudalët arbëreshë nuk mbajtën
një qëndrim të njëllojtë
përballë këtij rreziku që tashmë
trokiste në dyert e vendit. Karl Topia e kuptoi
rrezikun që i krijoi vehtes dhe, si duket, hoqi
dorë nga bashkëpunimi me turqit, kurse disa
feudalë të tjerë, si Balshët Dukagjinët
në veri Shqipërisë, shpejtuan të
merreshin vesh me ta dhe bënë, më 1387,
paqe të veçantë, duke e njohur sulltanin
kryezot. Në vitin tjetër, më 1388.
turqit depërtuan në tokat e Shqipërisë
dhe arritën deri në dyert e Vlorës,
Durrësit dhe Lezhës. Filloi kështu
pushtimi i Shqipërisë nga turqit
