Jakov Xoxa lindi më 1923, në
qytetin e Fierit. Që i ri mori pjesë në
Luftën Antifashiste. Pas Çlirimit të
vendit vazhdoi studimet e larta për filologji
dhe njëkohësisht bëri hapat e para
në poezi dhe në prozë. Më 1949
botoi veprën e parë në prozë "Novela".
Krijimtarinë letrare në këtë zhanër
e vazhdoi dhe gjatë viteve '50, kështu në
vitin 1958 botoi veprën e dytë, po me atë
titull "Novela". Ndërkohë botoi
dhe dy drama "Buçet Osumi" dhe "Zemra".
Që nga viti 1957 punoi profesor në Fakultetin
e Historisë dhe të Filologjisë në
Universitetin e Tiranës, ku për shumë
vite dha lëndën "Teoria e letërsisë".
Për nevojat e studentëve, në formën
e dispencës, botoi në katër vëllime
veprën "Bazat e teorisë së letërsisë",
që ishte nga veprat më serioze të kohës
(si degë e shkencës mbi letërsinë).
Pikërisht se në të autori ofronte dije
dhe përvojë teorike letrare të gjerë,
që dilte jashtë kornizave të teorive
zyrtare të kohës, kjo vepër e rëndësishme
për shkencën letrare shqiptare, nuk u botua
kurrë. Autori i saj u qortua dhe ai pa bujë
dhe zhurmë, ashtu siç ishte gjatë
tërë jetës, i qetë dhe i mbyllur
në vete, u tërhoq në vetmi. Natyrisht,
vlerësimi dhe kritika (zyrtare) që nuk ishte
e kënaqur me bindjet e tij, me vizionin përmes
të cilit Jakov Xoxa e shihte dhe e projektonte
artin në përgjithësi, bënë
që sa qe gjallë, të mos botohej vepra
e tij e plotë; ajo u botua në Prishtinë
("Rilindja" 1971).
Pjesën më të madhe të jetës
krijuese Jakov Xoxa e kaloi në një fshat
myzeqar afër Fierit, ku, në vetmi të
plotë krijoi romanet: "Lumi i vdekur"
(1965), "Juga e bardhë" (1971) dhe
"Lulja e kripës" (1978), që hynë
në rrethin e romaneve artistikisht më cilësorë,
të letërsisë shqiptare.
Asnjë roman para tij nuk e pasqyron në mënyrë
aq komplekse botën shqiptare në prag të
Luftës së Dytë Botërore, si "Lumi
i vdekur" apo dhe periudhën gjatë luftës,
si romani "Lulja e kripës", ku gjejmë
një shtrirje të pakufishme të rrëfimit
që mbulon plotësisht hapësirën
e jetës dhe të ekzistencës së
mjedisit shqiptar. Jakov Xoxa është nga
romancierët më në zë të gjysmës
së shekullit XX. Në krijimtarinë e
tij letrare ai individualizohet me parimin krijues-realist:
fati individual do të jetë ai që do
të hedhë dritë mbi kontestin tërësor
të mjedisit dhe të kohës së fokusuar
në rrëfime. Shëmbëllyeshëm
me romanet e shquara realiste, Jakov Xoxa do ta vendosë
dramën jetësore të personazheve dhe
të familjeve në sfond të një kolektiviteti,
të një gjendjeje apo të një rrjedhe
historike.
Parashenja më karakteristike e prozës së
Jakov Xoxës është stili. Gjuha e tij
vërehet dhe veçohet si e një individualiteti
të fuqishëm dhe të papërsëritshëm
në letërsinë shqiptare: nga njëra
anë është e pranishme fryma e urtisë
popullore me tërë thellësinë e
shpirtit kolektiv; nga ana tjetër, kemi një
rrëfim të rrjedhës së qetë,
të shtrirë në gjerësi, por edhe
në thellësi.
Autori rrëfimin e vet e ndien si një bashkëbisedim
në mes tregimtarit dhe lexuesit: Desha të
shkruaj një roman jo sikur lexuesin iks ose ipsilon
ta kem larg, jo, desha ta shkruaj sikur lexuesin ta
kem para meje, gjatë çdo radhe, sikur
të hyj në bisedë me të, sikur
t'ia tregoj jo letrës, por lexuesit me mend në
kokë, që, duke lexuar, do të kundërshtojë,
të flasë, të thotë ki mendjen,
mos gënje! E desha romanin tim që të
jetë sa më realist, se realizmi në
art është gjithçka për mua.
