Megjithëse kryengritja u shtyp,
turqit ndeshën, gjatë regjistrimit të
tokave, në rezistencën e armatosur të
malsorëve shqiptarë. Në disa nga këto
krahina, rezistenca mori përpjestime të
mëdha. Njëra nga këto, ishte krahina
e Himarës. Krahina e Himarës, përfshinte
në shek. XV, viset jug-perëndimore të
Shqipërisë, krahinat e sotme të Himarës,
Kurveleshit dhe Tepelenës, një zone prej
afërsisht 50 fshatrash, në pjesën më
të madhe fshatra malore. Pasi nuk mundën
ta thyenin rezistencen e himarioteve, sundimtarët
turq u munduan t'i nënshtronin ata me anën
e bujarëve shqiptarë renegatë. Një
nga këta renegatë, Komjan Arianiti, ndodhej
në oborrin e Sulltanit dhe pretendonte të
vendoste sundimin e vet në viset e dikurëshme
të Arianitëve, nën hijen e sulltanit.
Sulltani e dërgoi këtë renegat në
Himarë me titullin sanxhakbej, por himariotët
nuk e pranuan dhe në fillim të vitit 1486,
pasi e kapën të gjallë, e vranë
dhe filluan kështu kryengritjen e armatosur.
Për të shtypur kryengritjen sulltani nisi
atë vit për në Shqipëri ushtri
të reja turke, nën komandën e dhëndërit
të tij, Sinan Pashës, por ky nuk mundi ta
shuante lëvizjen. Më 1488 kryengritja u
përhap edhe në Shqipërinë e mesme.
Këtë vit, në luftime me turqit, shqiptarët
korrën disa fitore të rëndësishme
dhe çliruan një pjesë të madhe
të vendit. Për t'i grumbulluar krahinat
e çliruara në një principatë,
kryengritësit shqiptare dërguan përsëri
një delegacion në Itali për të
thirrur Gjon Kastriotin. Për ardhjen e tij në
Shqipëri këtë radhë, burimet historike
nuk janë të sigurta. Kryengritja vazhdoi
deri më 1492. Gjatë këtyre viteve kontrolli
i turqve u kufizua vetëm rreth kështjellave
ku ndodheshin garnizonet ushtarake.
Në verën e vitit 1492 ushtritë turke
të kryesuara nga vetë sulltan Bajaziti i
II, u nisën nga Sofia në drejtim të
Shqipërisë dhe duke kaluar përmes Manastirit
dhe luginës se Shkumbinit, u vendosën në
krahinen e Tepelenës, Gjirokastrës dhe Sarandës.
Njëkohësisht flota turke arriti në
brigjet e Himares. Synimi i turqve ishte t'i merrnin
Venedikut ishullin e Korfuzit dhe pastaj të zbarkonin
përsëri në Itali, si më 1480,
në tokat e Mbretërisë së Napolit.
Por Venediku dhe Napoli morën masa të shpejta
dhe sulltan Bajaziti u detyrua të hiqte dorë
nga synimet e tij dhe të përsëriste
paqen e mëparëshme me to.
Me ardhjen e ushtrive turke, himariotët filluan
sulmet kundër tyre, sidomos kundër karvaneve
që furnizonin ushtrinë turke. Sulltan Bajaziti
vendosi që para se të kthehej në Stamboll
të nënshtronte me anën e një operacioni
ushtarak popullsine e kësaj krahine që vazhdonte
të mos e përfillte autoritetin turk.
Sulmi i turqve filloi në korrik të vitit
1492. Pasi shtinë në dorë kështjellat
e Himarës dhe Sopotit, pashallarët e sulltanit
kërkuan të hynin në viset e brëndëshme
duke shfarosur himariotët. Por himariotët,
sikurse vepronin gjithnjë në raste të
tilla, i lanë vendet e pambrojtura dhe bashkë
me pleqtë, gratë dhe fëmijët u
grumbulluan në malet e Labërisë. Që
nga lart ata lëshonin mbi ushtarët turq
shkëmbinjtë e malit. Armët e tyre ishin
shtizat në trajtën e gjuhës së
gjarpërit, të cilat i hidhnin me dorë,
dhe harqet të punuara në dru, me të
cilat lëshonin shigjeta me majë të
hekurta, të mprehta e të helmatisura.
Pas sulmesh të vazhdueshme, turqit i detyruan
himariotët të përqëndroheshin
në dy maja mali. Njëri grup me gjithë
rezistencën heroike u shtërngua të
dorëzohej. Turqit pranuan marrëveshjen për
t'i lënë himariotët të lirë
të iknin. Por marrëveshjen e shkelën
dhe mbi himariotët e dorëzuar bënë
kërdinë, burrave ua prenë këmbët
e duart dhe pastaj i hodhen tatëpjetë malit.
Gratë e fëmijtë që gjetën
në atë mal, afro 8.000 vetë, i nisën
si skllevër për në Vlorë.
Turqit u përpoqën të asgjësonin
edhe rezistencën që vazhdoi në malin
tjetër. Luftimet vazhduan deri në fund të
gushtit i pa asnjë rezultat për turqit.
Afrimi i vjeshtës dhe shpenzimet e mëdha
që kryente perandoria për të mbajtur
një ushtri të madhe në këmbë
kundër një pakice shqiptarësh e shtërnguan
Sulltan Bajazitin e II, të kërkonte një
marrëveshje me himariotët. Në fillim
himariotët pranuan pasi ky u premtoi atyre një
sërë privilegjesh të njohura nga tradita
me emrin "venome". Në bazë të
marrëveshjes, sulltani do ta linte autonome këtë
krahinë dhe nuk do të dërgonte qeveritarë
turq, himariotët fitonin të drejtën
të qeverisnin vendin e tyre, si edhe më
parë, në bazë të kanuneve tradicionale,
të krijonin gjyqet e tyre dhe të mbanin
lirisht armët. Si shpërblim himariotët
zotoheshin të mos ngrinin krye dhe të paguanin
vetëm haraçin si shënjë bindjeje.
Marrëveshja e lidhur me Sulltanin ishte në
favor të himariotëve. Me venomet që
morën, ata larguan rrezikun e vendosjes së
qeveritarëve turq dhe të sistemit të
timareve e zameteve në krahinën e tyre.
Venomet që u njohu himariotëve, sulltani
nuk i respektoi gjithnjë. Por sa herë që
turqit i cënonin ato, himariotët rrëmbenin
armët dhe hidheshin në kryengritje, turqit
detyroheshin përsëri t'u akordonin privilegje
të cilat kishin gjithnjë si bazë kushtet
e caktuara në marrëveshjen e vitit 1492.
Nga ana e tyre edhe himariotët, pagesën
e haraçit, megjithëse e premtuan shpesh
herë nuk e paguan ose kur e paguan ua dhanë
turqve në sheshin e jataganit që do të
thoshte se ata nuk ishin raja por të nënshtruar
duke ruajtur të drejtën t'i mbanin armët
në krahë. Këto venome himariotët
i ruajtën për shekuj me radhë.
Pas marrëveshjes me himariotët, sulltani
me një pjesë të ushtrisë së
tij u largua nga Shqipëria, pjesa tjetër
zhvilloi luftime në krahinat e ndryshme të
vendit dhe arriti më në fund të rivendoste
sundimin turk. Por rivendosja e këtij sundimi
qe përsëri e përkohëshme.
