Përparimi i turqve dhe plaçkitjet
e mëdha që ata bënë shkaktuan
shqetësim në të gjithë popujt
e Ballkanit. Për t'i bërë ballë
rrezikut, mjaft sundimtarë feudalë serbë,
bullgarë, shqiptarë, rumunë, lanë
përkohësisht më një anë grindjet
e vjetra dhe formuan kundra turqëve një
kualicion nën kryesinë e princit serb Lazar,
nga bujarët shqiptarë në kualicion
morën pjesë Gjergji i II Balsha i cili me
këtë rast e prishi marrëveshjen që
kishte bërë me turqit, Teodhor Muzaka, zoti
i Beratit e sundimtari i Myzeqesë si dhe disa
feudalë të tjerë më te vegjël.
Me 1389 ushtritë e kualicionit u dolën përpara
në Kosovë ushtrive turke të cilave
u printe vetë sulltan Murati i I. Por në
betejën e përgjakëshme që u zhvillua
në fushën e Kosovës afër Prishtinës,
me gjithë qëndresën heroike, ushtritë
kalorsiake të kualicionit të veshura rëndë
me çelik u thyen nga jeniçerët
turq. Pas ndeshjes, Sulltan Murati u vra nga një
luftëtar serb dhe princi Lazar u ekzekutua për
hakmarrje nga turqit. Në këtë betejë
u vranë edhe mjaft shqiptarë.
Pas fitores që korrën në Kosovë,
turqit filluan të shtriheshin pa gjetur pengesë
të madhe në vendet akoma të papushtuara
të Ballkanit. Sulltani i ri. Bajaziti i I, i
njohur me mbiemrin "Jilldërim" (Rrufeja)
ndërmori një varg fushatash të shpejta
dhe i shpuri ushtritë turke deri në Bosnje
dhe Vllahi.
Disfata që pësuan popujt ballkanikë
në Kosovë shënoi gjithashtu fundin
e pavarësisë së principatave shqiptare.
Turqit grumbulluan në Shkup ushtri të shumta
si dhe kolonistë të prurë nga Anadolli
dhe e caktuan këtë qytet. pikëmbështetje
për veprimet ushtarake kundër Shqipërisë.
Që këtej reparte të avancuara akinxhijsh
kryenin herë pas here inkursionet e tyre paraprake
plaçkitëse. Sulmet e tyre drejtoheshin
para së gjithash kundër qyteteve të
mëdha e të fortifikuara të bregdetit:
Shkodrës, Durrësit, Vlorës.
Përballë rrezikut turk, vendi ishte i
ndarë midis principatave të dobësuara
edhe më tepër nga antagonizmat feudale.
Në Principatën e Durrësit, feudalët
vasalë përfituan nga dobësia e sundimtarit
të ri, Gjergj Topisë (1388-1392), që
ishte në moshë të re, i sëmurë
dhe i paaftë, dhe njëri pas tjetrit u shkëputën
prej tij. Nga dobësia e Gjergj Thopisë u
përpoq të përfitonte edhe Gjergj i
II Balsha. Më 1391 ky u përgatit të
sulmonte dhe të pushtonte Durrësin, por
u detyrua të hiqte dorë nga ky sulm sepse
edhe brenda në Principatën e Shkodrës,
feudalët vasalë, midis të cilëve
edhe vëllai i tij, Konstandin Balsha, u shkëputën
dhe bile e kërcënuan atë me kryengritje.
Në jug, në despotatin e Artës, vazhdonin
grindjet midis Gjin Bua Shpatës dhe Thoma Preljuboviçit.
Me një gjendje të tillë në Shqipëri
nuk kishte shpresë që t'u bëhej turqve
në rezistencë serioze.
Veç kësaj, në kohën kur nga
lindja rritej rreziku i turqve, nga perëndimi
doli një rrezik tjetër: ai i pushtimit të
bregdetit nga Venediku. Republika tregëtare e
Shën-Markut, shpejtoi të nxirte përfitime
nga paniku që u përhap në Ballkan prej
disfatës së Kosovës dhe u përpoq
të vinte dorë mbi qytetet bregdetare të
Shqipërisë përpara se këto të
kalonin në duart e turqve. Duke përdorur
forcën e parasë dhe duke shfrytëzuar
pakënaqësinë e feudalëve vasalë,
ajo e minoi pushtetin e princëve shqiptarë
më tepër se sa turqit me forcën e armëve.
Gjergj Thopia, i kërcënuar nga sulmet e
turqve, nga synimet e Balshës së Shkodrës
dhe nga revolta e bujarëve arbëreshë
të principatës të nxitur nga Venediku,
nuk i rezistoi dot presionit gjithnjë e më
të madh të republikës, së Shën-Markut
dhe e detyrua të linte Durrësin nën
kontrollin e saj. Veç kësaj, më 1392,
u nënshkrua në Durrës midis tyre një
marrëveshje sipas së cilës Republika
e Shën-Markut i siguronte Gjergj Topisë
përkrahjen dhe një shpërblim vjetor
me kusht që pas vdekjes së Gjergjit, Durrësi
të kalonte nën zotërimin e Venedikut.
Disa muaj pas marrëveshjes, Gjergj Topia vdiq
dhe kështu Durrësi u aneksua dhe u bë
pjesë e zotërimeve të republikës.
Me vdekjen e Gjergjit, i cili nuk la trashëgimtar,
dhe me kalimin e qytetit në duart e Venedikut,
Principata e Durrësit u çthur fare. Bujarët
e nënshtruar si Muzakët e Skurajt dolën
më vehte. Zotërimet e vjetra të Topiajve,
krahinat midis Durrësit, Tiranës dhe Krujës
u ndanë midis nipërve dhe mbesave të
Karl Topisë.
Republika e Venedikut bëri gjithashtu presion
edhe mbi Gjergjin e II Balsha, për t'i shkëputur
këtij qytetet e rëndësishme të
principatës. Gjergji në fillim i bëri
ballë presionit të republikës. Më
1392 ai u shpreh i gatshëm të merrte pjese
në pregatitjet për luftë kundër
Turqisë që po bënte Hungaria e ndihmuar
nga Raguza, aleatët e vjetër të Balshëve.
Por më 1393 turqit, të cilët siç
duket kishin rënë në dijeni të
këtyre pregatitjeve, kryen një inkursion
në teritoret e principatës, pushtuan Shkodrën
e Ulqinin dhe zunë rob gjithashtu Gjergj Balshën.
Me ndërhyrjen e Raguzës, Gjergji u lirua
më 1394 dhe një vit më vonë, më
1395, turqit u tërhoqën nga Shkodra e Ulqini,
të cilat kaluan përsëri në duart
e sundimtarit Balshë. Por tashmë pozitat
e këtij ishin mjaft të lëkundura. Më
1396 Gjergji i II hyri në luftë me feudalët
Dukagjinë të Lezhës, të cilët
përkraheshin nga Venediku. Atë vit presioni
i Venedikut u shtua edhe më tepër dhe Gjergji
i II Balsha u detyrua t'i nënshtrohej këtij
presioni duke lidhur me republikën një marrëveshje,
sipas së cilës ajo do të merrte Shkodrën,
Drishtin, Danjën dhe Shasin; Gjergji i II, përveç
shpërblimit që do të merrte nga Venediku,
mbajti edhe doganën e Shirgjit në lumin
Bunë. Me këtë mënyrë u dobësua
shumë edhe principata e Shkodrës.
Bashkë me principatat shqiptare të pavarura
morën fund edhe autonomitë e komuneve qytetare.
Republika e Shën-Markut nuk i respektoi traditat
e vetadministrimit të qyteteve, por vendosi në
krye të tyre qeveritarë venedikas. Nga këta
më të rëndësishmit ishin bajli
i Durrësit dhe konti i Shkodrës. Bashkë
me qeveritarët erdhën edhe patricë
venedikas të cilët zunë postet më
të rëndësishëm të administratës
dhe monopolizuan dalëngadalë tregëtinë
e qyteteve. Shumë pronarë dhe bashtinarë
shqiptarë u xhveshën nga feudet të
cilat republika ua dha pronarëve venedikas. Të
tjerët u detyruan të kryenin shërbimin
ushtarak nën urdhërat e republikës.
Pasi i shtinë në dorë qytetet, qeveritarët
venedikas u përpoqën t'i zgjeronin kufijtë
e tyre. Kështu brenda pak kohe e gjithë
krahina e Shkodrës së bashku me zonën
bregdetare u përfshi nën zotërimin
e tyre. Për të përballuar shpërblimet
që republika u jepte feudalëve arbëreshë
dhe rrogat e mëdha që u paguante qeveritarëve
të saj, popullsia u ngarkua me taksa të
rënda. Në kurriz të qytetarëve
dhe fshatarëve u rritën edhe detyrimet angari
në dobi të republikës, sidomos puna
e detyruar për meremetimin dhe forcimin e kështjellave.
Të gjitha këto shkaktuan pakënaqësinë
e popullsisë. Më 1399, tre vjet pas vendosjes
së sundimit venedikas, konti i Shkodrës
e lajmëronte Senatin: "i gjithë vendi
ka ngritur krye kundër sundimit tonë. Kryengritja
shpërtheu në qytete dhe në fshatra.
Përveç Shkodrës dhe Drishtit, qytetet
e tjera ranë në duart e qytetarëve,
të cilët i dëbuan funksionarët
venedikas. Shumë fshatarë braktisën
tokat e tyre se nuk donin të shlyenin detyrimet
dhe angaritë e rritura. Në këtë
kryengritje morën pjesë edhe pronarët
e pakënaqur. Por me gjithë përhapjen
e saj, kryengritja a vitit 1399 u shtyp.
