Rasti i favorshëm për kryengritje
u paraqit në vitin 1428 kur sulltan Murati hyri
në luftë kundër venedikasve për
t'u marrë atyre Selanikut. Veprimet e tyre luftarake
turqit i shtrinë edhe në Shqipëri ku
synonin t'u merrnin venedikasve qytetet bregdetare
dhe në mënyrë të veçantë
Durrësin. Mosbesimi ndaj Venedikut e bëri
Gjon Kastriotin në fillim ta ruante paqen me
sulltanin. Bile një nga djemtë e tij, emrin
a të cilit dokumentet përsëri nuk e
japin, ndodhej në radhët e ushtrive turke,
që bënin presion mbi Durrësin. Ka shumë
mundësi që ky djalë të ketë
qenë Stanishi, sepse vetëm ky, afërsish
këtë kohë, nuk ndodhej pranë të
jatit. Më vonë lufta turko-venedikase u
zhvillua në sektorë të tjerë,
kryesisht rreth qyteteve bregdetare të Greqisë.
Zgjatja e luftës e bindi Gjon Kastriotin se
kishte ardhur koha e volitëshme për t'u
shkëputur nga vasaliteti i sulltanit. Ai e filloi
luftën kundër turqve dhe u shpall aleat
i Venedikut, Gjatë kësaj lufte, e cila si
duket filloi aty nga viti 1429, forcat shqiptare,
në bashkëpunim me repartet venedikase, patën
disa suksese. Por më 1430, fati i luftës
ndryshoi. Selaniku ra më në fund në
duart e turqve. Sulltan Murati i II nisi pastaj ushtritë
a veta për të nënshtruar krahinat që
kishin ngritur krye. Pasi nënshtruan Greqinë
dhe Epirin, ku pushtuan edhe Janinën, ushtri
të mëdha turke, nën komandën a
Isak Bej Evrenozit, iu drejtuan Shqipërisë.
Me zjarr e me hekur ato e përshkuan vendin
dhe e shtypën më në fund kryengritjen
shqiptare duke kërcënuar edhe zotërimet
e Venedikut. Republika shpejtoi të lidhte paqen
me turqit dhe shpëtoi kështu qytetet e saj
në Shqipëri. Shqipëtarët, me Gjon
Kastriotin, të mbetur vetëm, nuk qenë
në gjëndje të vazhdonin rezistencën
dhe u detyruan të pranonin kushtet e diktuara
prej Isak Beut. Në një letër që
Senati i Raguzës i shkruante të dërguarit
të saj në Bosnjë, më 18 maj 1430,
e njoftonte ndër të tjera: "Sikurse
u shkrua më përpara, Turku shtiu dorë
Selanikun dhe pasi e shtiu në dorë, dërgoi
një pjesë të njerëzve të
tij në More dhe pjesën tjetër kundër
zotërimeve dhe vendit të Gjon Kastriotit
dhe këta i morën Gjonit në fjalë
katër fortesa, domethënë kështjella
të cilat ia rafshuan për tokë dhe,
me sa thuhet, ky Gjoni kërkonte të vinte
në marrëveshje me të".
Me gjithë disfatën që pësoi,
Gjon Kastrioti mundi të merrej vesh edhe këtë
radhë me turqit dhe të shpëtonte një
pjesë të zotërimeve të veta. Nga
kështjellat, Kruja dhe Sfetigradi kaluan në
duart e turqve të cilët vendosën këtu
garnizone ushtarake. Kështjellat e tjera, sikurse
thonë burimet, u rrafshuan përtokë.
Krahina e Dibrës u shkëput nga zotërimet
e Kastriotëve dhe kjo kaloi drejtpërdrejtë
nën sundimin turk. Gjon Kastrioti u ngarkua me
një haraç të rëndë, u detyrua,
si dhe më parë, të shërbente në
ushtrinë turke sa herë ta thërriste
sulltani dhe veç kësaj të linte në
oborrin e Adrianopojës si peng djemtë e
vet.
Kushtet që i dïktuan turqit qenë
të rënda për Gjon Kastriotin, Zotërimet
e tij tani u zvogëluan dhe u kufizuan vetëm
në krahinën e Matit. Ai mbeti pa kështjella
dhe me presionin e madh turk mbi kokë. Nga vendi
i tij i varfër ai duhej të nxirte haraçin
e rëndë për sulltani, djemtë e
tij, qenë gjithënjë peng në duart
e turqve. Për të shpëtuar atë
që mund të shpëtohej, edhe vetë
Gjoni u bë, sikurse djemtë e tij dhe mjaft
feudalë të tjerë, mysliman, me emrin
Hamza. Megjithatë Gjoni nuk hoqi dorë nga
shpresa për t'u çliruar nga vartësia
e sulltanit. Por, me forca shumë të pakta,
ai i vari shpresat vetëm te ndonjë kthesë
në gjëndjen ndërkombëtare.
Ndërkohë, turqit pasi e shtypën kryengritjen
dhe e shtrinë sundimin e vet në pjesën
më të madhe të Shqipërisë,
në vendet pushtuara filluan të vendosnin
regjimin e tyre feudal-ushtarak. Sikudo edhe në
Shqipëri, ky regjim u vendos pasi u krye regjistrimi
i prgjithshëm i tokave dhe i popullsisë.
Regjistrimi filloi më 1431.
