Gjatë shek. IX shteti bullgar,
i krijuar në brigjet e Danubit qysh në fund
të shek. VII, u forcua me tej dhe filloi t'i
zgjeronte kufijtë në kurriz të teritoreve
të Perandorisë Bizantine. Në vitin
847 mbreti bullgar Presiani u shtri në Maqedoninë
qëndrore dhe më 851 në një pjesë
të Shqipërisë jugore, duke pushtuar
Ohrin dhe Devollin (buzë lumit homonim, sot i
zhdukur). Disa vjet më vonë, mbreti Boris
(852-889) pushtoi qytetin e dikurshem ilir Antipatrea,
i cili në këtë kohë quhej Belgrad
(qytet i bardhë) prej nga ka rrjedhur emri i
sotëzn Berat. Bullgarët u shtrinë gjithashtu
në luginën e Vjosës duke arritur në
detin Adriatik, në veri të VIorës.
Më 866 bullgarët së bashku me mbretin
e tyre Borisin, nga paganë u kthyen në fenë
e krishterë.
Gjatë sundimit të Simeonit (893-927) kufijtë
e shtetit bullgar u zgjeruan edhe më tepër.
Në perëndim Simeoni përfshiu në
shtetin e vet edhe toka të tjera të Shqipërisë.
Në vitin 904 pushtoi Vlorën, Himarën
e Butrintin dhe, pak më vonë, gjithë
krahinat e themës së Nikopojës. Në
të njëjtën kohë, bullgarët
u shtrinë edhe në themën e Durrësit.
Këtu pushtuan rreth 30 kështjella, por Durrësin
dhe Shkodrën nuk i morën dot. Me pushtimet
që bëri në lindje dhe në perëndim
të Gadishullit Ballkanik, Simeoni e ktheu shtetin
bullgar në një perandori dhe e shpalli veten
car të bullgarëve dhe të romejve (bizantinëve).
Tokat e Shqipërisë së sotme që
hynë nën sundimin e Mbreterisë Bullgare,
bënin pjesë në krahinën që
mbante emrin Kutmiçevica. Në krye të
saj qëndronte si qeveritar pothuajse më
vehte një nga bujarët e mëdhej bullgarë.
Qëndrat kryesore të kësaj krahine u
bënë qyteti i Devollit dhe ai i Glavinicës
(në Ballshin e Mallakastrës).
Këto pushtime e përforcuan edhe më
tepër karakterin feudal, të shtetit bullgar.
Tokat e pushtuara mbretërit bullgarë u a
ndanë bujarëve të mëdhej, kishës
dhe klerit të krishterë, të cilët
u bënë mbështetësit e tyre kryesorë.
Gjatë sundimit të Simeonit, Mbretëria
Bullgare njohu një periudhë shkëlqimi
kultural. Në kohën e Borisit dhe Simeonit
vepruan pjesërisht edhe në Shqipëri
dy pionierët e kulturës dhe të shkrimit
të vjetër sllav, Klementi dhe Naumi, nxënësit
e Kirilit dhe Metodit. Në Shqipëri Klementi
shkonte nga një fshat në tjetrin për
të përhapur jo vetëm fenë e krishterë
dhe shkrimin sllav por edhe njohuri të dobishme
në fushën e bujqësisë. Ai i mësoi
fshatarëve, midis të tjerave, edhe kulturën
e pemëve frytore. Klementi, me ndihmën që
i dha atij Borisi, ndërtoi në krahinat e
Shqipërìsë disa kisha, manastire
dhe shkolla. Brenda 7 vjetëve, 3500 nxënës
të dalë nga këto shkolla u bënë
priftërij, mësues, etj. Në Devoll ai
ngriti një azil, një jetimore dhe një
mensë për të varfërit. Mbreti
Boris ndërtoi gjithashtu në Glavinicë
një katedrale. Gërmadhat e saj duken edhe
sot në Ballsh ku deri disa kohë më
parë ndodhej edhe një gur me një mbishkrim
greqisht, në të cilin thuhej se në
vitin 866 cari Boris me popullin e tij pranoi krishterimin.
Klementi u bë i pari peshkop bullgar. Veprimtarinë
e Klementit, që vdiq më 910, i vazhdoi shoku
i tij, Naumi. Veç të tjerave ky ndërtoi
manastirin pranë Pogradecit që qëndron
edhe sot në këmbë dhe mban emrin e
tij.
Pas vdekjes së Simeonit Mbretëria Bullgare
u dobësua për arësye të grindjeve
të gjata feudale. Pjesa e saj lindore u pushtua
nga bizantinët, ndërsa pjesa perëndimore
mundi të ruante pavarësinë. Pas disa
dhjetra vjet dobësimi, në çerekun
e fundit të shek. X, Mbretëria Bullgare,
nën udhëheqjen e një feudali të
fuqishëm me emrin Samuil, u rimëkëmb
përsëri. Qëndra e saj u bë Prespa
dhe me vonë Ohri. Në lufta të gjata
me Perandorinë Bizantine, Samuili e zgjeroi sundimin
e vet në lindje edhe në perëndim. Në
vitin 989 ai pushtoi edhe qytetin e Durrësit
dhe vuri dorë mbi pjesën veriore të
themës së Durrësit, duke zhdukur kështu
sundimin bizantin nga pjesa perëndimore e Gadishullit
Ballkanik. Për të ndaluar përpjekjet
e bizantinëve që donin të hapnin një
front të ri në veri, Samuili i shtriu fushatat
e veta luftarake deri në Dalmaci. Me këtë
rast ai nënshtroi edhe sundimtarin e Krajës
(në perëndim të liqenit të Shkodrës),
princin Ivan Vladimir, i njohur nga shqiptarët
me emrin Gjon Vladimiri.
Por fitoret e Samuilit nuk qenë të qëndrueshme.
Duke mobilizuar giithë forcat e perandorisë,
perandori Vasili i II korri kundër Mbretërisë
Bullgare një varg fitoresh. Më 1005 ai shtiu
në dorë me tradhëti përsëri
Durrësin, më 1014 mori Manastirin dhe po
këtë vit i shkaktoi Samuilit një disfatë
vendimtare në Maqedoni. Vendin e Samuilit, që
vdiq po atë vit, e zuri nipi i tij Ivan Vlladisllavi,
i cili e vazhdoi luftën kundër Bizantit.
Fitoret bizantine shkaktuan largimin e aleatëve
të bullgarëve. Njëri nga këta,
Ivan Vlladimiri, u bashkua me bizantinët, por
u vra në afërsitë e Prespës nga
njerëzit e mbretit bullgar, Ivan Vlladislavit.
Trupi i tij në fillim u varros në Krajë
por më vonë, në shek. XIV u bart prej
princit shqiptar Karl Topisë në një
manastir pranë Elbasanit që mban edhe sot
emrin e tij (manastiri i Shën Gjonit). Në
luftë kundër bizantinëve u vra përpara
Durrësit më në fund, më 1017,
edhe Ivan Vlladisllavi. Një pjesë e madhe
e feudalëve të mëdhenj bullgare, duke
parë fitoret e perandorit bizantin, e pushuan
luftën dhe i u nënshtruan atij, duke ruajtur
pozitat dhe privilegjet e tyre. Megjithatë lufta
vazhdoi, edhe pasi ra më 1018 kryeqyteti i bullgarëve,
Ohri. Disa udhëheqës bullgarë e vazhduan
qëndresën në malsitë e Shqipërisë
së jugut, rreth Tomorrit të Beratit, si
edhe në Devoll ku u zhvilluan luftime të
ashpëra. Vojvoda Ivaca u tërhoq në
një kala të fortë në malësi
me qëllim që të rifillonte veprimet
luftarake. Por ushtritë bizantine, të udhëhequra
gjithnjë nga vetë perandori Vasili i II,
i cili shoqërohej nga patrici me mbiemër
arbëresh David Arianiti, i vazhduan veprimet
dhe e shtypën po atë vit (1018) rezistencën
në Skrapar. Bashkë me të mori fund
edhe Mbretëria Bullgare. Në Shqipëri
u vendos përsëri sundimi bizantin.
