Ajo vuri buzën në gaz.
Ai, prap, vazhdoi të kërkonte me shikim
nëpër mal. Edhe njëherë tha:
"A thue, ku do të jetë ?"
"A mos të ka humbë gja?"
"Gjithmonë po më humb nga nji."
"E ç'asht ajo që po të humb?"
"Paj, kurrë nuk i po i kam bashkë të
gjitha delet. Gjithmonë po me humb nga nji. Qe,
edhe tash më ka humbë nji. S'e din, s'ka
llugë ku nuk kam lypë. A thue, kah do të
ketë vojtë e bekuemja?"
"Ndoshta në ndonji zguer lisi! " -
ndërhyna papritmas.
"Mos u mahnit!" - tha ajo dhe, sigurisht
tue dashtë mos me e lanë plakun ma me kthye,
shtoi me nguti: "ke, plak, shumë dele?"
"Unë e di se i kam njiqind, por sa herë
më dalin nandëdhetenandë. Giithmonë
mungon nji dele. Qe, tash mungon larëza. Sa herë
që humb kjo larëza, mue më bien kambët
tue e kërkue nëpër mal. Aty e sheh,
aty s'e sheh! Aty asht bashkë me të tjerat,
aty humb si shurra e pulës!"
"Por, ty po të humbkan të tjerat, tue
lypë larëzën!"
"Humbin, ç'me ba!"
"Po ç'ban kur e gjen larëzën
e të tjerat të humbin nëpër mal?"
"I lypi."
"A i gjen?"
"Paj... hëm... i gjej."
"Të njiqindtat?"
"Eh, - tha plaku-jo."
"Po?"
"Të nandëdhetenandtat."
"Eu, po ty prap po t'u dashka t'i qepesh malit
për me gjetë të njiqindtën!"
"Ani."
"Dhe ti i qepesh malit?"
"I qepem, pra."
"Vazhdimisht?"
"Gati për ditë."
"Tashë, gjithmonë më mungon nji."
"Po ti gjithmonë i paske, në të
vërtetë, vetëm nandëdhetenandë!"
"Ani."
"Ti kurrë nuk i paske njiqind!" - tha
ajo. "Nuk e di pse po u lodhke aq shumë
tue kërkue nëpër skutat e malit?"
"Pse gjithmonë më mungon nji dhe unë
due ta gjej."
"E kur e gjen, prap mbetesh pa nji!"
"Mbetem. Por, ani. Përsëri dal me e
gjetë... Tekembramja , mue më pëlqen
të kërkoj; mali asht aq i egër dhe
i butë, aq i vrazhdë dhe i bukur."
"Mal ma!" -thash unë tue u gojisë.
Plaku tash heshtte; më shitonte me sytë
e tij të vegjël, buza e poshtme i dridhej,
më dukej se edhe mustaku i luente dhe mue, për
çudi, tash më vinte keq pse i thashë:
"Mal ma!" Po, megjithëkëtë,
nuk tha gjë. Vetëm se rrotulloi sytë
kah mali, mandej u kollit dhe shikimin e paloi në
pyramidën e saj, që ishte në ndërtim
e sipër. Më erdhi mirë thuese prej
zemrës më ra diçka e pashpjegueshme
që më randonte në ato çaste,
kur ajo i dha fund heshtjes:
"E, ç'ban ti kur kërkon nëpër
mal?"
"Eci."
"Dhe?"
"Eci dhe futem nëpër lluga."
"Futesh dhe ... ?"
"Futem nëpër zguer; kërkoj. Dal.
Eci, hajt bir, nëpër mal."
"Hajt bir, dhe ... ?
"Ndigjoj malin. Ndigjoj turrecin."
"E ndigjon, dhe ... ?"
"Kurrë, - tha plaku, - turreci nuk më
ka mundë, kurrë."
"Kurrë, dhe ... ?"
"Dhe eci."
"Ecën?"
"Nganjiherë za thue, por gohem dhe eci,
hajt bir. Mali, ky
mali im, asht i bukur."
"I bukur, dhe ... ?'
"Do të ishte edhe ma i shpeshtë, edhe
ma i bukur, sikur të mos jipte bishta për
sakica.-
"Hëm, për sakica dhe ...?"
"Dhe? Grithem, përgjakem aty-këtu,
tue përshkue nëpër mal, ku dëgjohet
aulina e ndonji qeni dhe ulurima e ndonji ujku. Mirëpo
unë eci, hajt bir, prej lluge në llugë,
prej zgueri në zguer, prej lisi në lis.
"Pre lisi në lis, dhe ... ?"
"Ndalern dikur."
"Dikur, dhe..... ?"
"Sodis."
"Malin, dhe...?"
"Kërkoj të njiqindën me shkrim"
"A e sheh?"
"Pai, nganjiherë e shoh, por më humb
para sysh, kur kujtoj se e kam krejt afër. Nuk
më lëshon zemra: vazhdoj t'a kërkoj.
Dhe prapë, grrithem, përgjakem tue u përshkue
nëpër mal."
"Dhe?"
"Eci"
"Dhe?"
"Ndalem, dikur,"
"Ndalesh dhe..."
"Ulem kur lodhem."
"E?"
"Rri dhe njehi pikat e vesës në fijet
e barit. Pikat e vesës janë.të bukura.
Mbesin të bukura edhe mbasi avullohen. Mbasi
të avullohen, ndoshta na duken se qenë ma
të bukura se ishin. A s'asht kështu?"
"Ndoshta -tha ajo,- po kur s'ka vesë?
"Kur s'ka vesë rri dhe kujtohem."
"Dhe?"
"Mendoj për barkën."
"Për çfarë barke?"
"S'kam shumë barka. Çdokush e ka
nga nji. Edhe unë e kam nji."
"Nji barkë!"
"Po, nji barkë që rri mes ujit. Ajo
nuk mbytet, as nuk mbytet kurrë"
"Kurrë?"
"Kurrë."
"As kur çohen valët e mëdha?"
"As kur çohen valët e mëdha
sa bjeshka."
"As kur bie shi?"
"As kur bie shi katërdhetë ditë
në katërdhetë net."
"As kur fryn?"
"As kur fryn duhia që shkul lisat e prapton
latitë."
" A fryn në këto anë?"
"Shpesh janë shkulitë lisat e praptue
çatitë. Jo rrallë janë shkulë
pemët posa kanë lidhë."
"E barka ka shpëtue?"
"Barka ka qëndrue mbi valë. Kur asht
thye ndonji bri i saj, ai bri asht zavendësue
me nji prej lisave të shkulun."
"Kjo qenka nji barkë e fortë."
"Rrin dhe kurrë s'praptohet në ujë."
"A e din sa asht e vjetër?"
"Askush nuk e mba mend kur asht punue. Mue ma
ka lanë gjyshi."
"Askush?"
"Ndoshta gjyshi i gjyshit... nuk e di."
Ajo për nji çast heshti; shikoi piramidën
e saj në ndërtim e sipër, piramidën
prej rane, e ledhatoi me dorën e majtë dhe
pyeti:
"A të duket e bukur kjo barkë?"
"Kur asht plot, duket fort e bukur. Duket, si
me të thanë, duket nga bregu i ujit duket,
si me thanë, duket si çiftelia. Luen mbi
valë. Përkundet si zonjë... Luen mbi
valët që sulen kah ajo, por ajo s'jau ven
veshin. Luen. Dhe valët trenohen kur e shohin
tue luejtë. Sulen kah ajo, por s'i bajnë
gja. Ajo vazhdon me luejtë, barka -çifteli
vazhdon me luejtë dhe prej saj përhapen
tingujt, të cilët përpiqet me i gëlltitë
zhumhuri i valëve. Shumë tinguj mbyten në
zhumhurin e valëve, aty pranë barkë-çifteli.
Disa të tjerë kërcejnë prej valës
në valë dhe mbërrijnë deri në
breg të ujit. Aty prap nisin të shumohen.
Bahen aq shumë, sa nuk mund t'i njehë askush.
Shkrihen në njani-tjetrin. Dalin prej njani-tjetrit.
Kangë. Po, tash e dëgjoj nji kangë,
që çan mjegullën para syve të
mi. Çahet mjegulla. Shoh nji rriskë qiell
dhe nji vetull mali. Qielli asht i murrmë, ajo
vetull mali asht gjithashtu e murrmë. Dridhet
ajo vetull mali, ulet ajo vetull mali. Tash e shoh
tue u rrokulllsë qerrja e diellit. Qerrja e diellit
rrokulliset me zhurmë e poterë. Zhurma e
potera e qerres së diellit, që në rrokullisje
e sipër thyhet e bahet copë-copë, mbyt
çdo za: nuk ndihet shushurima e malit, zogjtë
gurëzohen, hutini shikon lakuriqët e natës
që fluturojnë në pikë të
ditës, shikon dhe copat e qerres së diellit.
Mugë. Në mugë shoh dy hije. Ecin ngadalë,
drejt njani-tjetrit. Afrohen. Nuk flasin; kuptohen
në heshtje. Shikojnë qerren e diellit, copat
e saj para kambëve të tyne. Afrohet edhe
nji hije. Edhe ky shikon copat e qerres së diellit.
Që të tre marrin nga nji copë të
qerres së diellit dhe e puthin. Mandej kthejnë
kryet kah hutini që shikojnë lakuriqët
e natës, të cilët fluturojnë në
pikë të ditës. Kurse skaj tyne, filloj
të shoh hije të tjera, që nuk ndalen,
por vazhdojnë përpara; kalojnë pranë
copave të qerres së diellit të rrokullisun,
kur e ul ajo vetull mali dhe shkojnë në
heshtje, njani pas tjetrit. Hijet. Shkojnë. Kryeulun.
Të thuesh, nuk e çojnë kryet as kur
pijnë ujë nga brojcat. Asgja nuk pipëtin.
Ndëgjohet vetëm zhabllima e hapave të
hijeve, që shkojnë kryeulun. Kurse hija
e parë thotë: "Po shkojnë, ore
breuk.", ndërsa hija tjetër ia pret:
"Po, ore desidat, po."Hija e tretë
vetëm dëgjon e nuk thotë gja; edhe
ma tutje shikon vargun e hijeve që kalojnë
skaj tij e copave të qeres së diellit. Shikon
edhe hutinin që shikon lakuriqët e natës,
të cilët dalin e fluturojnë në
pikë të ditës. Mandej kthehen, hija
e parë kthehet dhe këqyr hijen e dytë,
mandej kthehet dhe këqyr hijen e tretë,
mandej kthehen, hija e tretë kthehet dhe këqyr
hijen e dytë, mandej kthehet, hija e dytë
kthehet dhe këqye hijen e parë; në
sytë e të tretëve ecin hijet, ecën
vargu i hijeve që kalojnë skaj tyne. Ecin,
hijet ecin. Dhe vetëm copat e qerres së
diellit, para kambëve të tyne, nuk ecin.
Kanë mbetë aty; nuk lëvizin. E këta
shikojnë ato copa: qerrja e diellit nuk mund
të ecë. Tash, nuk ecin as sytë e tyne.
------------------------------------------------------------------
Ky fragment sjell dialogun ndërmjet Asaj (vashës)
dhe Bariut, përmes të cilit arrihet shkallëzimi
i rrëfimit drejt thellësive ilire. Biseda
zhvillohet rreth numrit të deleve: bariu ankohet
se i mungon gjithmonë një dele. Ndërsa
ai gjithmonë nuk pushon së kërkuari
pyllit të dendur, si në një udhëtim
të pandërprerë. Gjithçka, edhe
biseda, edhe rrëfimi për ngjarjen zhvillohen
në një terren simbolik.: Humbja është
e përhershme; kërkimi është i
përhershëm. Toni ironikotragjik e bën
më të prekshme, më të afërt
në kohë dhe më intriguese idenë
kryesore. Eu, po ty prap t'u dashka t'i qepesh malit
për me gjetë të njiqindën! Ani.
Dhe ti i qepesh malit? I qepem pra. Vazhdimisht? Personazhi
i bariut i afrohet figurës së Sizifit të
dënuar përjetësisht, që me një
shkëmb në krah t'i ngjitet malit dhe të
rrokulliset poshtë për t'u ngjitur përsëri.
Gjithashtu ky personazh përafron me personazhet
absurdë të letërsisë bashkëkohore
veçse i vendosur në një terren vendas.
E njëjta ide shfaqet më pas me barkën
që luhatet përjetësisht mes ujit dhe
me kullën prej rëre.
