Është romani i parë
i autorit dhe më i rëndësishmi për
kohën, kur e shkroi, si në rrafshin artistik
ashtu dhe në atë tematik. Rëndësia
e tij qëndron veçanërisht, se lajmëroi
kthesën në rrjedhat historike të romanit
shqiptar. Romani sjell rrëfimin e luftës
në Spanjë, ku kryesisht veprojnë personazhe
nga mesi i vullnetarëve shqiptarë dhe ndërkombëtarë.
Në të rrëfehen betejat e shumta gjatë
viteve të kaluara në front, të cilat
përshkruhen me një gjuhë të gjallë
dhe të papërsëritur. Krahas ngjarjeve
për rrjedhat e luftës, rrëfehet dhe
linja e dashurisë ndërmjet luftëtarit
shqiptar Gori dhe infermieres spanjolle Anita. Ngjarja,
pra, në romanin "Hasta la vista" rrjedh
në dy binarë: rrëfimi për luftën
dhe rrëfimi për dashurinë. Në
rrëfimin e parë, shkrimtari e kuadron luftën
mes republikanëve që u vijnë në
ndihmë vullnetarë nga mbarë bota dhe,
monarkistëve të ndihmuar nga fuqitë
fashiste evropiane. Në rrethin e të parëve
janë dhe vullnetarët shqiptarë që
së bashku me të tjerët luftonin fashizmin,
që, gjatë luftës në Spanjë
(gjysma e dytë e viteve '30) ishte forcuar dhe
paralajmëronte Luftën e Dytë Botërore.
Anë e fuqishme e rrëfimit për luftën
është ndërtimi i personazheve, shpalimi
i karaktereve, i psikologjisë dhe i filozofisë
së tyre. Numri më i madh i personazheve
është nga radhët e vullnetarëve
shqiptarë, në mesin e të cilëve
ishin personalitete të shquara të kohës
si Skënder Luarasi, Asim Vokshi, Mehmet Shehu,
Xhemal Kada, vetë Petro Marko etj. Këta
dhe personazhet e sajuara përmes imagjinatës,
autori do t'i sprovojë në rrethanat e luftës.
Dhe një sprovë do të jetë e rreptë:
të ballafaquar shpesh sy më sy me vdekjen,
ata hapen plotësisht para të tjerëve,
pa mundur të fshehin asgjë. Dhe pikërisht
në këtë faqe të artit të
vet tregimtar, Petro Marko do ta bëjë shmangien
e parë nga shablloni i doktrinës zyrtare:
edhe pse grupi i vullnetarëve të luftës
mendohej të ishte pjesë e më të
zgjedhurve të mjedisit dhe të kohës
shqiptare, të vënë përballë
rrezikut të vdekjes, jo të gjithë do
ta përballojnë atë njësoj. Në
mesin e tyre, prandaj, do të vërehet ndonjë
luhatje që, nën presionin e frikës,
do të manifestohet si ikje, si fshehje, si dezertim.
Pra, Petro Markoja, edhe brenda rrethit të personazheve
të zgjedhura për kauzën pozitive mbarënjerëzore,
do të dallojë dobësi, cene dhe anë
të shëmtuara mes tyre.
Në linjën e dytë, në rrëfimin
e dashurisë mes Gorit dhe Anitës, autori
arrin efekte nga më të shënuarat në
artikulimin artistik. Dashuria mes tyre, në këtë
rast, është vendosur në një kontekst
ngjarjesh të veçanta, të jashtëzakonshme.
Lufta jepet e pranishme kudo e në çdo
çast, si shpërthim gjylesh topi apo granate,
aty rrotull e nëpër këmbë, e parashikueshme
dhe e paparashikueshme njëherazi, është
pikërisht ajo që përcakton rrjedhën
e ngjarjeve të ditës, të çastit.
Në kuadër të kësaj vetëdijeje
dhe nënvetëdijeje lindja e dashurisë
mes Gorit luftëtar dhe Anitës infermiere,
do të ketë një tjetër shije, tjetër
intensitet dhe forcë emozionale Anita, gjimnazistja
e bukur spanjolle, në rolin e infermieres, në
një kamp të improvizuar që vlon nga
rrëmuja e luftës dhe lodhja për t'u
ndihmuar të plagosurve nga fronti, befasisht
do të ndeshë shikimin e një të
plagosuri të ri. Ky luftëtar rreth të
njëzetave, kaçurrel e me një bukuri
apolonike, prej nga të ketë ardhur vallë
për të luftuar, për të vdekur
në Spanjë, për Spanjën? Kështu
e përjeton Anita takimin e parë me ata sy,
duke e përfytyruar Gorin, si një krijesë
jashtëtokësore, mitologjike. Dashuria midis
tyre, e ngjizur dhe e ndezur në këto rrethana
do të jetë po ashtu, e përmasave të
jashtëzakonshme. Edhe kjo ishte e veçanta
që sillte Petro Marko në temën e dashurisë
në romanin shqiptar të asaj kohe.
