PËR NË KAMPIN E USTIKËS:
Më duket se motori e rralloi forcën, - më
thoshte Iloja.
U ngritëm të tërë më këmbë.
Shikonim të gjithë lart, nga bukaporta e
mbyllur.
-Sa natë e gjatë! - tha mbase kot, siç
fliste kot Taqi.
Me duar të varura e të rënduara rrinim
si ata besimtarët fanatikë që shikojnë
ndaj qiellit. Lart dëgjoheshin zëra. Lart
kishte jetë. Lart kishte erë dhe horizont.
Kishte të qeshura dhe shakara.
Sa ndenjëm ashtu, s'dihet. Vetëm kur Iloia
tha: "Pse s'ulemi?", atëherë shikuam
të gjithë nga ai dhe lëvizëm.
Qeshnim. E pse të mos qeshnim? Ishim akoma gjallë.
E kaluam Adriatikun. E kaluam vdekjen...
- Zoti e di se ku jemi!
- Unë them të shtrohemi e të hamë...
Të hamë sa jemi këtu e sa i kemi këto
ushqime... Më mirë t'i kemi në bark
sesa...
Asnjë nuk e kundërshtoi këtë mendim.
Mistoja çeli valixhen. Vuri përpara ushqimet.
Cilido me mundime afrohej, merrte ç'i pëlqente...
Edhe unë mora bukë e kaçkavall. Më
pëlqente shumë kaçkavalli. Është
si ullinjtë. Po të hash bukë e ullinj,
s'ngopesh së ngrëni. Ashtu edhe me kaçkavallin...
Po ujë? Ku ka ujë? Ç'bëra që
hëngra kaq shumë.
Dhe pasi u paqosëm mirë, sikur të mos
na kishte ngjarë natën asgjë, secili
nisi të tregonte ato që kishte menduar gjatë
natës.
Mistoja tha: - Isha i sigurt qind për qind se
do të mbyteshím... Vrisja mendjen... dhe
gjithnjë mallkoja veten që nuk sulmuam qysh
në korridorin e burgut. Ose do të ishim
vrarë, ose do të kishim shpëtuar...
po do të linim nam.
Iloja tha: - As për një çast nuk
e mendova vdekjen.
- Kadriu - unë kam frikë nga deti. Mirë
që nuk e shihja. Kam udhëtuar natën
me vapor. S'ka tmerr më të madh.
Alqi - Mua më ishte ngulitur në tru se si
do të vinte siluri, si do të fundoseshim...
si do të shuhej drita e nuk do të shikonim
më njeri-tietrin.
Pastaj Mahmuti - Unë e ndieja veten mirë
se isha në mes dhe falenderoja ata që na
lidhën. Se, duke qenë të lidhur, më
dukej vetja dhjetë herë më guximtar.
Tahiri - Që kur më zunë, e mora parasysh
vdekjen... Prandaj gjithë natën s'më
ra ndër mend mortja...
Bexhetit, kur i erdhi radha të thoshte edhe ai
se ç'kishte menduar gjatë natës,
duke qeshur, foli: - ja, i thatë ju të gjitha.
Kurse Taqi e tha që në fillim: -Unë
flija.
Të gjithë kishin kaluar nga biruca nr. 8
Kishin biseduar ca minuta. Pastaj ishin caktuar në
kaushet dhe qelitë e ndryshme. Përves Ilos
dhe Kadriut, që ishin komunistë, ne të
tjerët ishim si gjithë të burgosurit.
Tani që na lidhte një zinxhir, tani që
rrugën e kishim të përbashkët,
do të njiheshim më shumë. Nata që
kaluam sikur na afroi. Morëm frymë nga njëri-tjetri;
u përgatitëm të vdisnim bashkë.
Tani duhej të jetonim bashkë.
Bukaporta u hap. Ne u ngritëm më këmbë,
kthyem kokat lart e pamë qiellin plot dritë.
Pamë shumë ushtarakë e marinarë
që na dukeshin... - si dukeshin ashtu? Këmbë
të mëdha e kokë të vogla... sikur
ishin gati për të na shtypur... Pamë
litarë dhe direkun... Po ç'thoshin? Qeshnin
me ne që u dukeshim si miza?
Pritëm e pritëm. Heshtjen tonë e prishi
Iloja:
- Këtu kushedi se ku jemi e kushedi ku do të
na shpien... Lart kokën, si shqiptarë që
jemi...
Vinçi me magjen e madhe në formë
vagoni minierash u fut në bukaportë, u ul
poshtë gjer në dyshemenë e hambarit
tonë. Ne bëmë mënjanë. Zbritën
me të shpejtë nga shkalla disa karabinierë.
Na urdhëruan të futeshim në atë
magje. Ne ngurruam. Po ara na kërcënuan
e na thanë se ashtu do të dilnim më
kollaj. Me një mijë mundime u futëm,
gati njëri mbi tjetrin. Ata lart vazhdonin të
qeshnin.
Vinçi ngrihej. Ne tundeshim në erë.
Iu afruam bukaportës.
Pastaj na kthyen nga bankina. E, kur ishim mbi bankinën,
na lanë aty në erë.
Përposh nesh britma. Hodha sytë, e, ç'të
shikoje! Mijëra njerëz me grusht na kërcënonin.
- Spie! Spie!
- (It.: Spiunë! Spiunë!)
- A morte le spie che hanno causato miliaia di morti.
- (It.: Vdekje spiunëve që kanë shkaktuar
me mijëra të vdekur).
- Traditori! Spie di un cane!
- (It.: Tradhëtarë! Spiunë të
qenit!)
Po kjo? Ç'është kjo pritje në
tokën italiane? Ne vareshim në erë
e lëkundeshim si kufoma e Hamidit...
Një fishkëllimë e gjatë bilbili...
Turma sikur deshi të na hante. Po ja që
ne ishim lart. Vareshim e tundeshim në ajër.
Pushoni! Pushoni... - Vala zemërake e turmës
sikur ra në bunacë. - Pushoni! Këta
shqiptarë të mallkuar, këta banditë,
këta spiunë na morën në qafë...
Morën më qafë mijëra e mijëra
bij të Italisë, se kapërcenin vijën
e parë e i tregonin grekut pozitat tona... Pastaj
na sulmonin nga shpina... - bërtiste me sa kishte
në kokë një oficer aty mbi vapor.
Turma e ngriti më lart se ne, gjer në qiell,
sharjen dhe mallkimin.
- Vdekje spiunëve! Vdekje banditëve!
U hutova. Nga fundi i detit, tani në qiell. Ç'kishin
me ne? ç'kishte me ne ai oficer që lehte
si i tërbuar?
- Ne nuk jemi banditë! - bërtiti me fuqi
dhe me një italishte të bukur Mistoja. -
Banditë janë ata që na zunë derën...
që na vrasin, që na varin, që na arrestojnë.
Iloja, që ishte ngjitur fare me mua e ngriti
zërin më lart:
- Ja ku janë banditët... ja ku janë
kasapët e popullit italian! --dhe me të
dyja duart e lidhura tregonte oficerin dhe karabinierët.
Ata poshtë, sikur do të na hanin me dhëmbë.
Ne lart këndonim. I pari ia nisi Iloja:
Avanti, popolo,
alla riscossa
bandiera rossa
triomfera...
Lëshoje vinçin! Lëshoje shpejt!
- urdhëronte oficeri me duar e këmbë...
Kënga ngrihej më lart se ne. Përhapej
më tej vaporit nga shikonin të shastisur.
Turma kishte heshtur e na shikonte gjithashtu e shastisur.
Ne tundeshim në erë duke kënduar.
--------------------------------------
Ky fragment përshkruan udhëtimin e të
burgosurve shqiptarë me anije, të cilët
të hedhur atje si thasë me patate e të
lidhur në pranga po i çojnë për
në kampin e Ustikës. Nata është
e gjatë dhe atë e bën më të
gjatë gjendja tragjike e burrave të burgosur.
Ajo është aq e gjatë sa ia kalon dhe
vetë vdekjes, nënvizon shkrimtari. Nga ana
tjetër në një mënyrë shumë
të thjeshtë e të natyrshme si për
t'iu kundërvënë fatalitetit, të
burgosurit flasin për shijet e tyre në të
ngrënë. Fundi i fragmentit është
aq ngjethës kur shkrimtari mbi majën e anijes
vendos të burgosurit shqiptarë, ndërsa
poshtë turmën që nuk e kupton për
se ka aq urrejtje për njerëz që janë
po aq viktima nga xhelatët e luftës sa vetë
ata vetë. Kënga me fjalët internacionaliste
jepet pikërisht në këtë situatë
që duket se pret zgjidhje.
---------------------------------------------------
