Faqja Kryesore  >> Historia  >> Pashalleqet e medha
 

Historia e Shqipërisë - Pashallëqet e Mëdha

   
   
   
   
   
   
   
   
   
   
   
   
   
 

 


 

Anarkia Feudale

Me Pushteti i centralizuar feudal turk zuri të zëvendësohej në Shqipëri dalëngadalë me pushtetin partikularist feudal të oxhaqeve. Si rrjedhim, filluan të shkeleshin edhe ligjet themeltare otomane që ishin ndërtuar mbi parimin e centradizmit shtetëror. Në fakt, qysh në pjesën e parë të shek. XVIII mbaroi periudha e administrimit të sanxhaqeve të Shqipërisë sipas kanunnameve të hartuara në shek. XVI dhe të plotësuara më vonë. Vendin e kanunnameve e zuri në çdo pashallëk vullneti i feudalit më të fuqishëm të atij pashallëku.

Në politikën e tyre partikulariste oxhaqet gjetën përkrahjen e atyre spahijve, të cilët ndryshe nga spahijtë e shpronësuar, kishin grumbulluar në duart e tyre, në kundërshtim me kanunnamete e vjetra, dy a më tepër timare, kishin ritur hassaçifligjet dhe po i shmangeshin, me pretekste të ndryshme, pjesëmarrjes në luftat e Turqisë. Kadilerët e Shqipërisë, të cilët më parë përkrahnin interesat e pushtetit qëndror, duke mos gjetur përkrahjen e duhur nga sulltani, u detyruan edhe ata të saksiononin veprimet e oxhaqeve. Përvetësimi i taksave shtetërore, shkelja e ligjeve themeltare dhe mosmarrja pjesë në luftat e Turqisë, e thelluan edhe më tepër krizën financiare, politike dhe ushtarake të perandorisë. Këto sollën thellimin e kontradiktave midis pushtetit qëndror dhe feudalëve shqiptarë dhe shpërthimin në mjaft raste të konflikteve të armatosura, të organizuara gjithëmonë nga Stambolli.

Veç kësaj, me qëllim që të shtonin të ardhurat dhe të forconin pushtetin e vet, oxhaqet e mëdha u përpoqën të zgjeronin kufijtë e pashallëqeve duke nënshtruar pashallëqe të tjera dhe, në mënyrë të veçantë, qytetet më të lulëzuara të vendit. Në këto qytete, përveç të ardhurave që nxirnin në formë taksash e sipërmarrjesh si sundimtarë, ata ndërhynim edhe në veprimtarine e tregëtarëve dhe kërkonin të bëheshin ortakë me ta. Kjo tendencë solli, gjatë shek. XVIII, shpërthimin e konflikteve të armatosura midis sundimtarëve fqinj si dhe midis feudaleve të mëdhej nga njëra anë dhe qytetarëve nga ana tjetër. Disa nga këto lufta vazhduan për dhjetra vjetë me radhë. Lufta midis oxhakut të Begollajve, Çaushollajve dhe Bushatllijve për sundimin e Shkodrës vazhdoi gati gjysmë shekulli, lufta midis Bargjinëve dhe Toptanëve për sundimin e Tiranës vazhdoi më tepër se 60 vjet. Në këto luftra feudale morën pjesë edhe masat qytetare, veçanërisht esnafët. Me gjithë kontradiktat që kishin, shpesh herë tararfet, për të mbrojtur interesat e veta, bashkoheshin përpara rrezikut të feudalëve zullumqarë, kur këta me anën e bandave të tyre sulmonin herë pas here qytetin, plaçkisnin karvanet e tregëtarëve, bastisnin natën dyqanet e shtëpitë dhe i ngarkonin qytetarët me haraç. Por zakonisht tarafet, në kantradikta midis tyre, mbanin anën e feudalëve që merrnin pak a shumë parasysh interesat e tyre jetësore dhe luftonin bashkë me ta kundër oxhaqeve të tjera, me të cilat ishte bashkuar tarafi kundërshtar.

Në luftat feudale që shpërthyen në Shqipëri gjatë shek. XVIII morën pjesë edhe feudalët e vegjël spahij. Me grumbullimin e shumë timarëve ose zeametëve në duar të një feudali të vetëm, mjaft timarlij ose zaime u xhveshën nga timaret e tyre, Me qëllim që të rifitonin pozitat e humbura ose të krijonin prona çifligare, këta feudalë organizonin banda të armatosura me fshatarë të deklasuar ose të aratisur për shkaqe të ndryshme. Me këto banda ata kryenin zullume të mëdha, sulmonin fshatra qytete e karvane, mbillnin panik e pasiguri, deri sa të nënshtronin spahijtë rivalë ose të siguronin nga Stambolli emërimin e tyre si funksianarë të posteve që aspironin. Nga dobësimi i autoritetit të Stambollit përfituan derebejtë, të cilët gjetën fushë të lirë për të shtuar numrin e fshatrave të futura nën vartësinë e tyre feudale. Nga ana e tyre bajraktarët dhe kapedanët filluar ti përdornin edhe ata repartet e tyre për të kryer sulme plaçkitëse në viset e ndryshme brënda dhe jashtë Shqipërisë. Eshtë pikërisht gjatë kësaj kohe që bajraktarët dhe kapedanët i përforcuan pozitat e veta dhe filluan të ndërhynin në grindjet midis oxhaqeve, duke nxjerrë përfitime për vehte dhe për malsorët.

Për të vënë një farë rregulli nëpër sanxhaqe që po shkëputeshin përherë e më tepër nga kontrolli i saj, qeveria e Stambollit rikrijoi përsëri repartet e martallozëve nën komamdën e bylykbashëve, dhe ato të dervenëve nën komandën e dervenagave. Bylykbashët, të cilët kishim për detyrë të mbanin rregullin dhe qetësinë nëpër fshatra, vareshin nga sanxhakbeu, ndërsa derven-agatë, detyra e të cilëve ishte të mbronin shtigjet, rrugët dhe qafat malore, vareshin nga një derven-pashë. Por në kushtet e çthurjes së rendit feudal, bylykbashët filluan t'i përdornin repartet e martallozëve jo më për të mbrojtur fshatarët por për të plaçkitur dhe nënshtruar fshartrat rreth e rrotull, duke u kthyer dalëngadalë në feudalë. Një degjenerim të tillë pësuan edhe repartet e dervenëve. Shumë shpejt dhe dervenagatë i përdorën repartet e dervenëve për të forcuar pozitat e tyre duke u kthyer edhe këta në feudalë të vërtetë.

Tendenca e përgjithëshme për të zgjeruar pronat, të ardhurat dhe pushtetin feudal, shkaktuan një varg luftash të vazhdueshme midis feudalëve shqiptarë dhe sulltanit, midis vetë oxhaqeve si dhe midis feudalëve nga njëra anë dhe qytetarëve e fshatarëve nga ana tjetër. Këto lufta, që u acaruan në çerekun e dytë dhe të tretë të shek. XVIII e zhytën Shqipërinë në një anarki të thellë feudale, e cila i shkaktoi dëme të mëdha ekonomisë së vendit. Nxitja e bujqësisë dhe lulëzimi i zejtarisë, që u dukën në gjysmën e dytë të shek. XVII dhe në çerekun e parë të shek XVIII, tani u ndërprenë. Gjithashtu edhe zhvillimi kultural që pati filluar të merrte një hov në pjesën e parë të shek. XVII, me keqësimin e përgjithshëm të jetës së qyteteve pësoi një rënje të ndjeshme. Letërsia shqipe që sapo filloi të lëvrohej në rrethin e Beratit nuk u zhvillua dot më tej. Piktorët e talentuar shqiptarë, që ushtruan në gjysmën e parë të shek. XVIII një veprimtari të gjerë artistike, nuk patën më ndjekës të tjerë. Bile, pas mesit të këtij shekulli pësoi një rënie edhe vetë talenti i tyre artistik për arësye se prodhimet e bukura, por të kushtueshme nuk gjenin më përkrahës si më parë. Edhe qendra më e rëndësishme kulturale në Shqipëri, Akademia e Re e Voskopojës, pas rrënimeve që pësoi më 1769, 1772 dhe 1789, nuk u rimëkëmb më.

Luftat feudale përfshinë të gjitha krahinat e Shqipërisë. Në mënyrë të veçantë luftat feudale morën përpjestime të mëdha në pashallëket e Shkodrës, Beratit dhe Janinës, të cilat shërbyen si bërthamë për krijimin e pashallëqeve të mëdha shqiptare pa arritur asnjëra prej tyre të përfshinte krejt teritorin e Shqipërisë.

Pashallëqet
e Mëdha

Pashallëku i Shkodrës
Pashallëku i Beratit
Pashallëku i Janinës
Turqia në shek. XVIII
Marrëdhëniet midis Pashallëqeve
Turqia kundër
Oxhaqeve shqiptare
Masakra e Manastirit
Fundi i Regjimit Feudal
Kryengritjet në Toskëri
Kryengritja e Shkodrës


 

 

PËRSHTYPJET  ::  KUSH JEMI  ::  KONTAKTO  ::  FORUM  ::  CHAT

Albanian Network Group - 2003