Me çthurjen e sistemit feudal-ushtarak
dhe dobësimin e pushtetit qëndror turk u
çthur edhe administrata shtetërore e perandorisë.
Kjo u dha rast feudalëve të fuqishëm
shqiptarë, sikurse edhe feudaleve të mëdhenj
të provincave të tjera të Turqisë
të shpërdoronin ofiqet e larta që zinin
në administratë, për t'u fuqizuar ekonomikisht
dhe politikisht.
Një mjet për pasurimin e tyre ishte gjithmonë
sipërmarrja e taksave. Në Shqipëri,
sipërmarrës për mbledhjen e taksave
shtetërore të sanxhaqeve ose të kazave
bëheshin zakonisht vetë mytesarifët
ose myteselimët e tyre. Këta përpiqeshin
të nxirnin nga popullsia vendëse me anën
e dhunës sa më tepër taksa duke siguruar
për vehte fitime të mëdha. Për
të ushtruar funksionet e tyre dhe për të
grumbulluar më me lehtësi taksat që
merrnin pothuajse çdo vit në iltizam,
mytesarifët dhe myteselimët mbanin tani
pranë vehtes një aparat nëpunësish
dhe një ushtri personale mercenarësh. Me
forcimin e pozitave të tyre feudalët e mëdhenj
filluan jo vetëm të nxirrnin nga fshatarët
të ardhura sa më të mëdha, por
edhe të përvehtësonin shumën e
taksave që i takonin Stambollit. Shteti turk,
duke qenë në vështirësi të
madhe financiare, nuk i lejonte këta feudale
të përvehtësonin të ardhurat që
i takonin thesarit perandorak, dhe bile i lakmonte
për vehte pasuritë e mëdha që
ata kishin grumbulluar. Në këto kushte lindën
kontradikta të ashpëra midis feudalëve
të mëdhej shqiptare dhe pushtetit qëndror
otoman.
Në pjesën e parë të shek. XVIII
këto kontradikta u thelluan edhe më tepër.
Sulltanët morën kundër qeveritarëve
të pabindur masa të ndryshme, sipas rastit,
duke i shkarkuar nga postet administrative që
zinin, ose duke i transferuar nga njeri sanxhak në
tjetrin. Kur patën mundësi sulltanët
i shpallën këta qeveritarë "fermanli"
dhe organizuan kundër tyre ekspedita ushtarake.
Por, kur e ndjenin vehten të dobët ose kur
ishin të zënë me luftë kundër
shteteve të huaja, përpiqeshin të mos
i acaronin marrëdhëniet e tyre me feudalët
e mëdhej të Shqipërisë. Nga ana
e tyre shumë qeveritarë feudalë shqiptarë,
duke e parë pushtetin turk të dobët,
filluan të mos i përfillnin më fermanët
e sulltanit dhe të mos u trembeshin kërcënimeve
të Stambollit. Megjithatë, në këtë
periudhë, ata nuk mendonin asnjëherë
të shkëputeshin nga Turqia. Ata kishin gjithnjë
nevojë për pushtetim perandorak turk, kishin
nevojë të përdornin autoritetin e sulltanit
për të mbrojtur interesat e veta.
Në këtë mënyrë gjatë
gjysmës së parë të shek. XVIII
filloi të ndryshonte raporti i forcave që
ekzistonte më parë kur feudalët spahij
të Shqipërisë ishin krejtësisht
të varur nga sulltani. Tani disa nga qeveritarët
e mëdhej feudalë u bënë shumë
të fuqishëm dhe filluan të ndjenin
vehten më pak të varur nga Stambolli. Këta
sundonin si mytesarifë ose myteselimë duke
u mbështetur më tepër në fuqinë
e vet ekomomike, politike dhe ushtarake se sa në
pushtetin qëndror otoman, dalëngadalë
po pushonin së qëni funksionarë të
Stambollit dhe po ktheheshin në qeveritarë
gjysmë-autonomë. Që nga kjo kohë
ndarja administrative shtetërore u përmbys.
Sanxhaqet u coptuan në zotërime të
vogla e të mëdha. Këto zotërime
feudale gjysma autonome u quajtën pashallëqe.
Pashallëku përfshinte sipas fuqisë
së qeveritarit feudal teritorin e një, dy
a më tepër kazave, nga ndonjëherë
krejt territorin një sanxhaku, bile edhe më
tepër, nën sundimin e një qeveritari
feudal, i cili zakonisht kishte fituar që më
parë titullin e pashës. Në çerekun
e dytë të shek. XVIII, kur Turqia ishte
zënë me luftat kundër Persisë,
Austrisë, Rusisë, u formuan në Shqipëri
pashallëqet e Shkodrës, Delvinës, Vlorës,
Elbasanit, Kavajës, Çamërisë,
etj.
Sundimtarët e këtyre pashallëqeve
vazhdonin të mbanin gjithnjë titullin e
mytesarifit ose to myteselimit dhe qeverisnin formalisht
në emër të sulltanit. Këta i zbatonin
rregullisht urdhërat e qeverisë qëndrore,
kur këto nuk cënonin interesat e ngushta
personale. Kur interesat e tyre prekeshin, atëhere
sundimtarët e pashallëqeve nuk i vinin në
zbatim duke gjetur pretekste të ndryshme. Dhe,
ndërsa nga njera anë i bënin sulltanit
deklarata besnikërie dhe përunjësie,
nga ana tjetër, përpiqeshin të forconin
autoritetin e vet në territoret e sanxhakut-pashallëk
ose të kazasë, pashallëk, duke i kthyer
në vasalë feudalët e tjerë dhe
veçanërisht spahijtë e pashallëkut.
Në disa raste sundimtari i një kazaje u
bë aq i fuqishëm, sa futi nën vartësine
e vet edhe vetë mytesarifin e sanxhakut. Familjet
feudale që sunduan në këto pashallëqe
u kthyen dalëngadalë në një farë
aristokracie feudale shqiptare. Për t'u dalluar
nga masa e feudalëve të vegjël, familjet
e mëdha feudale u quajtën oxhaqe. Në
disa raste oxhaqet feudale e filluan veprimtarinë
e tyre si pronarë të mëdhej çifigjesh
dhe pastaj kaluan si sundimtarë pashallëqesh.
Të tillë, qenë për shëmbëll,
oxhaqet e Begollajve në Pejë, bixhakçijve
në Elbasan, Vlorajve në Vlorë. Por
në raste të tjera ndodhi e kundërta.
Mjaft familje feudale siguruan me mjete të ndryshme
më parë sundimin e një sanxhaku ose
kazaje dhe pastaj duke shpëndorur ofiqet administrative,
grumbulluan prona të mëdha çifligare.
Por në të dy rastet, formimi i pashallëqeve
ishte i lidhur me procesin e zgjerimit të pronës
çifligare dhe me tendencën e shtimit përherë
e më të madh të të ardhurave të
feudalëve. Me krijmin e oxhaqeve feudale shqiptare
u përmbys hierarkia feudale-ushtarake dhe u minua
pushteti i centralizuar turk në Shqipëri.
