Me sundimin e vet gati 20 vjeçar,
me sukseset që korri së bashku me djemtë
e tij në zhdukjen e trazirave të brendëshme
dhe në zgjerimin e pashallëkut përtej
kufijve të sanxhakut si dhe me politikën
gjysmë-autonome që ndoqi ndaj sulltanit,
Mehmet Pashë Plaku kishte krijuar një bazë
të shëndoshë për pasardhësit
e vet. Për këto arësye emërimi
i Mehmed Pashe Qystendilit mytesarrif në Shkodër,
menjëhere pas vrasjes së Mehmet Pashë
Plakut, nuk u prit mirë as nga qytetarët
dhe as nga malsorët e pashallëkut. Me përkrahjen
e tyre, në kundërshtim me vendimin e Portës
së Lartë, vendin e plakut Bushatlli e zuri
biri dhe bashkëpuntori i ngushtë i tij,
Mustafa Pashë Bushatlliu. Por Stambolli këtë
ndryshim nuk e njohu.
Mustafa Pasha a filloi sundimin e vet me një
veprim tjetër mospërfillës ndaj sulltanit.
Ai grumbulloi një ushtri shqiptare prej 10 mijë
vetësh dhe në krye të saj u nis kundër
Ahmet Kurt Pashës së Beratit, i cili po
përgatitej të pushtonte Tiranën dhe
të kërcënonte pashallëkun nga
jugu. Por në përpjekjen që u bë
afër Peqinit, ushtritë e Bushatlliut u thyen
dhe u tërhoqën në Shkodër duke
lënë shumë të vrarë.
Me gjithë disfatën, pozitat e Mustafa
Pashës nuk u tronditën. Po atë vit,
më 1775, me ndihmën e qytetarëve dhe
malsorëve, sulmoi në dyert e Shkodrës
dhe i detyroi të ktheheshin prapa ushtritë
turke që erdhën së bashku me Mehmet
Pashë Qystendilin "për të zhdukur
nga faqja e dheut, - sipas shprehjes së fermanit
të sulltanit, - bijtë e fëlliqur të
Mehmet Pashë Shkodranit".
Porta e Lartë as më vonë nuk e njohu
Mustafa pashën si sundimtar të pashallëkut.
Por, për të mos i acaruar marrëdhëniet
me Shkodrën, në vend të Qystendilit,
sulltani në fund të atij viti emëroi
mytesarif në Shkodër vëllanë e
Mustafajt, Mahmut Pashë Bushatlliun, i njohur
me emrin Kara Mahmut Pasha. Me këtë emërim
Sulltani shpresonte gjithashtu të shkaktonte
grindjen midis vëllezërve Bushatllij. Por
në radhët e këtyre nuk ndodhi përçarja.
Mustafa Pasha hoqi dorë nga ofiqi i sundimtarit
dhe në krye të pashallëkut u vu Kara
Mahmuti (1775-1796).
Kara Mahmuti, si të gjithë sundimtarët
e pashallëqeve të tjera e filloi sundimin
duke i shprehur besnikërinë sulltanit. Por
nga ana tjetër ai mbajti pranë vehtes Mustafa
Pashën dhe ndoqi rrugën e të vëllait,
i cili u bë bashkëpunëtori i tij më
i ngushtë. Prandaj Porta e Lartë vendosi
t'i zhdukte me anë komploti, para se të
ishte vonë, të dy udheheqësit Bushatllij.
Dhe ky rast u gjet. Derebejt e Toskërisë,
që së bashku me repartet e tyre kishin shkuar
në More për të shtypur kryengritjen
greke, kishin rënë pas plaçkitjes
dhe po e acaronin më tepër gjendjen. Për
të shtypur përfundimisht kryengritjen dhe
për të nënshtruar derebejtë e
pabindur, më 1777 sulltani urdhëroi Kara
Mahmutin të dërgonte, kundrejt shpërblimit
që do t'u paguante Porta e Lartë, forcat
e veta në More. Kara Mahmuti nisi për atje
një ushtri prej 3 mijë vetësh nën
komandën e Mustafa Pashës. Në fillim
shkodranët vunë në More njëfarë
rregulli. Por Porta e Lartë nuk u dërgoi
për një kohë të gjatë shpërblimet.
Të mbetur pa të holla, ushtritë shkodrane
më 1779 ranë edhe këto pas plaçkitjes.
Këtë rast sulltani e shfrytëzoi për
të zhdukur Bushatlliun. Me urdhër të
tij kapudan-pasha (kryekomandant i flotës turke
sulmoi ushtritë e Bushatlliut në More për
t'i ndëshkuar, dhe me këtë rast për
t'i çfarosur. Në More turqit mundën
të helmonin edhe Mustafa Pashën. Po në
këtë kohë, me nxitjen e Portës
së Lartë, feudalet rivalë të pashallëkut
shpërthyen në Shkodër një kryengritje
për të përmbysur Kara Mahmutin. Por
të gjitha këto plane dështuan. Kara
Mahmuti, me përkrahjen e qytetarëve dhe
malsorëve, e shtypi kryengritjen dhe mbeti përsëri
në fuqi. Dështimi i këtyre planeve
e detyroi Portën e Lartë të tërhiqej
për një farë kohe. Më 1780 sulltani
i dërgoi Kara Mahmutit fermanin me të cilin
e emëronte mytesarif në Shkodër.
Kështu, qysh në vitet e para të sundimit
të tij Kara Mahmuti korri një fitore të
rëndësishme mbi Portën e Lartë.
Fitorja e bëri atë më të pavarur.
Por në to njëjtën kohë ajo shënoi
një etapë të re në thellimin e
mëtejshëm të kontradiktave që
ishin çfaqur prej kohësh midis feudalëve,
zejtarëve dhe tregëtarëve të pashallëkut
dhe pushtetit qëndror turk. Që tani e tutje
Kara Mahmuti filloi të mbështetej vetëm
në forcat shoqërore dhe politike shqiptare.
Sundimi i Kara Mahmutit vazhdoi 21 vjet. Nga vargu
i sundimtarëve Bushatllij ky ka qenë sundimtari
më i shquar, më energjik dhe më i ndërgjegjshëm
në politikën e tij autonomiste.
Politika e brëndëshme që ndoqi Kara
Mahmuti shquhet nga përpjekjet e tij të
vazhdueshme për të forcuar autoritetin e
klasës feudale shqiptare dhe për të
mbrojtur atë nga ndërhyrjet pushtetit qëndror
turk.
Qetësia që u sigurua gjatë sundimit
të tij, i dha mundësi lulëzimit të
zejtarisë dhe tregëtisë së pashallëkut.
Nga ana tjetër edhe ai vetë e përkrahu
rritjen e prodhimit zejtar dhe veprimtarinë e
tregëtarëve shkodranë. Kur cënoheshin
interesat e tyre ai ndërhynte drejtpërdrejt
pranë pashallarëve të sanxhaqeve të
tjera ose pranë autoriteteve venedikase. Vetë
Kara Mahmuti zhvilloi një veprimtari të
gjerë tregëtare. Anijet e tij udhëtonin
deri në brigjet e Afrikës.
Ky lulëzim solli shtimin e të ardhurave
dhe njëkohësisht shtimin e fuqisë së
tij politike. Këto e lejuan Kara Mahmutin të
ngrinte një ushtri të fortë. Në
radhët e kësaj ushtrie ai tërhoqi jo
vetëm myslimanët, por edhe forca të
mëdha malësorësh katolikë të
pashallëkut, të kënaqur nga politika
e afrimit që ndoqi kundrejt elementëve të
feve të ndryshme. Të gjitha këto i
dhanë atij mundësinë të zhvillonte
fushatat për zgjerimin e kufijve të pashallëkut
dhe të përballonte me sukses tri ekspedita
të mëdha turke të drejtuara kundër
Shkodrës.
