Tregojnë se plaku Mere njëherë
kishte vdekur e pastaj ishte ngjallur. Njerëzit
betohen se kjo që rrëfehet në fshatin
Arun, nuk është përrallë, por
e vërtetë si nata. Ai vdiq. Të afërmit
e tij u mblodhën, e qanë, e mbështollën
me qefin, e vunë në tabut dhe e morën
për ta shpënë në varre. Binte
dëborë dhe ishte ftohtë. Në mes
të rrugës që nga tabuti u dëgjua
një zë.
- Allah belaversën! Ç'është
ky kiamet e kjo e ftohtë kaq me llahtari! Allah,
largoje prej meje Shimbër Jezit Shimbërllarin!
Ara që e mbanin, kur dëgjuan zërin
e të vdekurit, u llahtarisën, e lëshuan
dhe ia dhanë vrapit. Vetëm xherahu i fshatit
Xheladin Durballia që mbante një gunë
të madhe, nuk lëvizi vendit.
- O i madhi i më i madhit, ç'po kurdis
me mua shejtan Mulahimi dhe Jeziti?, - thirri plaku
Mere dhe u ngrit, duke shqyer qefinin.
Ai rrotulloi sytë në bardhësinë
e ftohtë dhe vuri re vetëm xherah Xheladin
Durballinë me këmbë të ngulura
në dëborë.
- O hak i madh! Cili është ky? Xherah Xheladin
Durballia, apo vetë shejtan Mulahimi?
-Jam unë xherah Xheladin Durballia, i biri i
Xhevatit dhe i nipi i Abdiresulavziut, - tha xherahu
dhe ia hodhi me vrap gunën në supe.
Ashtu të mbështjellë më gunë
e shpuri gjer në shtëpi. E veshi me rrobat
që mbante kur ishte gjallë, i ndezi kandilin
dhe e vuri në dyshek që të vinte në
vete. Njerëzit e shtëpisë ishin zhdukur
dhe kishin mbetur vetëm pleqtë e plakat,
se kujtonin se gjyshi i madh ishte bërë
lugat.
Plakut Mere i shërbente vetëm Xheladin Durballia.
Ai i tregoi edhe për ata që kishin ardhur
në shtëpi për ngushëllim, edhe
për ata që nuk e kishin ngushëlluar.
- Demek filani e filani nuk më dashkan! - e ngriti
kokën nga jastëku plaku Mere.
- Ashtu del, - tha xherah Xheladin Durballia.
- Kush u gëzua me vdekjen time? - pyeti plaku
Mere.
- Filani e filani, - tha xherah Xheladin Durballia.
- O hak i madh! T'i bësh hi, e t'i heqësh
zvarë, e t'i shposh në fytyrë e t'u
lësh vrima atyre që s'më duan! O hak
i madh! - mallkoi plaku Mere.
Kështu tregojnë e këto nuk janë
përralla, po të vërteta si netët.
Gjithë fshati Arun, e gjithë kazaja ç'merr
mali i Kokallës e ç'zë lumi Krak
u habitën me këtë ngjarje të padëgjuar
ndonjëherë dhe thamë se tani do t'i
vinte fundi botës. Pastaj njerëzit mësuan,
se plaku Mere jetonte me kandil të ndezur dhe
pohuan se edhe fundi i botës nuk qenkësh
gjë! Prandaj ngritën edhe një këngë
që nuk dlhet se kush e ka kënduar i pari.
Kënga thotë:
Ty, mor plaku Mere,
në tabut të vunë,
të xhumanë e zezë
në varre të shpunë.
Po ti seç u ngrite,
thirre nga tabuti,
gjilpëra-gjilpëra
ç'na u bë vuxhuti.
Në tabut të lanë,
këmbët dhè s'u zunë,
Xheladin xherahu,
të futi në gunë.
Xheladin Xherahu,
më t'u thaftë dora,
s'e le plakun Mere
ta hante dëbora.
Xherah Xheladini,
Xheladin xherahu,
S'e solle lugatin,
më t'u thaftë krahu!
----------------------------
"Dynjaja u prish! O hak i madh, ç'pret?!"
Kjo është thirrja e dëshpëruar
e plakut Mere, një prej figurave më të
çuditshme të prozës së Dritëro
Agollit. Në një anë ky personazh ngjan
me një gjysh teqeje bektashiane, autoriteti i
të cilit nuk mund të vihet në dyshim
nga ata që janë në një hierarki
tjetër (baba, dervish, muhyp). Nga ana tjetër,
pikërisht ky "gjysh", duket sikur flet
me dhimbjen e Shekspirit: "Kjo botë u çthur!
O prapësi, o dreq! Që unë paskam lindur
të të ndreq!"
Në të vërtetë nuk është
shthurur dynjaja, por është prishur një
rend tradicional i gjërave. Plaku Mere dhe rendi
i tij nuk përfillen më. Në këtë
situatë ka diçka universale. Morali i
një brezi shpesh vjen në kundërthënie
me moralin e brezit pasardhës. Thuhet se në
një mbishkrim të gjetur në një
papirus shumë të lashtë gjendet ankimi:
"Ah, ky brezi i ri!" Ndërrimi i moralit
ndodh jo vetëm nga brezi në brez, por edhe
nga epoka në epokë. Kjo shpesh shoqërohet
me dhimbje dhe trondizje të mëdha. Plaku
Mere nuk mund të jetë më një patriark
absolut i familjes së madhe katërbrezash
të Fizëve, sepse rinia mendon ndryshe. Lëkundja
e autoritetit të tij në familje, në
një farë mënyre, përbën shkelje
në një tabu. Kjo ndodhi rëndom në
Luftën Antifashiste, e cila krijoi një moral
të ri të punëve.
------------------------------------------------
