Poezia e Agollit krijoi një
model të ri vjershërimi në problematikë,
në shqetësime dhe në mjeshtërinë
letrare. Me krijimtarinë e vet Dritëro Agolli
ka treguar se di të rrezikojë në letërsi.
Dyzet vjet më parë, duke botuar vëllimin
e parë poetik "Në rrugë dola"
(1958), ai huajti për titull pjesën e parë
të një dyvargëshi të mirënjohur
të poetit skocez Bërns: "Në rrugë
dola / Pas meje porta u mbyll".
Rruga e rritjes së tij poetike shprehet dhe në
titujt e librave poetikë: Hapat e mia në
asfalt (1961), Shtigje malesh dhe trotuare (1965),
Devoll-Devoll (1964), Mesditë (1968), Baballarët
(1969), Nënë Shqipëri (1974), Fjala
gdhend gurin (1977), Udhëtoj i menduar (1985),
Pelegrini i vonuar (1993), Lypësi i kohës
(1995), Fletorkat e mesnatës (1999) e libra të
tjerë. Me poezinë e tij Dritëro Agolli
e çkanonizoi vjershërimin e traditës
dhe njëherësh krijoi një traditë
të re e çliroi poezinë shqipe nga
një frymë monumentalizmi të gënjeshtërt,
nga deklarativizmi dhe ngurtësia; ndryshoi përdorimin
për "temën e madhe", duke kërkuar
madhështi poetike jo vetëm prej luftës
dhe heroizmit të jashtëm, por edhe prej
përjetimeve të "heroit të dobësisë";
duke zgjeruar shumëfish hapësirën e
realitetit në poezi dhe duke i ndryshuar rrënjësisht
raportet ndërmjet tyre. Agolli krijoi një
poezi antologjike me motive të përditshmërisë
së jetës.
Poezia e Agollit ka ndikime të drejtpërdrejta
prej poezisë popullore, prej artit të Naim
Frashërit e të Lasgushit, prej Bërnsit
e autorëve rusë të fillimit të
shekullit të 20-të. Kjo poezi emancipoi
në tërësi mendimin letrar në Shqipëri
dhe futi frymën e konkurrencës për
ide të reja dhe cilësi në art. Gjithashtu
krijimtaria poetike e Dritëro Agollit mund të
cilësohet si liriko-epike. Kjo ishte një
shmangie e madhe nga tradita, e cila mbahej kryesisht
në lavdinë epike. Agolli e pruri poezinë
shqipe prej kozmocentrizmit në homocentrizëm.
Poezia e D. Agollit e ktheu vëmendjen në
jetën e njeriut në kohë paqeje. Në
kohën kur u botuan librat e parë poetikë
të tij, botën e sundonte slogani "t'i
ktheimë armët në plugje". Kjo
ishte një thirrje e përgjithshme e njerëzimit
në gjysmën e planetit. Në këtë
kohë Agolli shkroi poezi që përshkohen
nga kulti i vendlindjes, i tokës, i bukës,
i parmendës, i familjes, i prindit, babait. Ishte
një prurie e re në letërsinë shqipe
pretendimi i tij për të qenë një
"unë" i identifikuar në letërsi.
Kjo u shpreh qartë, fillimisht në poemat
"Devoll-Devoll", dhe "Poemë për
babanë dhe për veten".
Nga ana tjetër në tërësinë
e vet poezia e Dritëro Agollit sundohet nga bota
e gjallë, shpirtëzimi i mjedisit, shenjtërimi
i natyrës, i arës dhe i bagëtisë.
Në këtë tipar të poezisë
së tij rishfaqen panteizmi i Naimit dhe gjurmë
të botëkuptimit bektashian.
Në mënyrën e vet Dritëro Agolli
krijoi "një Shqipëri alterna-tive",
që mbështetej në një ideal romantik.
Kjo është një marrëdhënie
e zakonshme poetike me realitetin, e njohur në
traditën shqiptare
dhe atë të huaj. Të gjithë e dinë
se Naimi e kishte fare mirë të qartë
se cila ishte Shqipëria, por ai krijoi Shqipërinë
e vet plot bukurira imagjinare. Ismail Kadare e krijoi
"Shqipërinë tjetër" duke
mërguar në lashtësitë e moçme
shqiptare. Ndërsa "Shqipëria tjetër"
e Dritëro Agollit, që hyjnizohet tek "Nënë
Shqipëri" dhe në vepra të tjera,
është kulti i atdheut, përthirrja e
krenarisë kombëtare. "Nënë
Shqipëri", si duket, u shkrua si një
"Bagëti e bujqësi" e kohëve
moderne. Fryma naimiane e futurizmit romantik ("Shqipëria,
ç'mund të jetë", siç
do të shprehej Samiu), ndihet e plotpushtetshme
në poemë. Agolli dëshironte të
ndërtonte një Shqipëri të lumtur.
Poetikísht kjo mund të arrihej ose në
formën e mitit të së shkuarës
(nostalgjisë për "motin e madh",
si e bënë shumica e rilindësve), ose
në formën e utopisë - kultit të
së ardhmes, idealizimit të një "vendi
që nuk ekziston" (nga greqishtja. "u-topos",
"vend që s'është").
Dhe në vëllimet më të fundit poetike,
D. Agolli s'ka pushuar së qeni një poet
mjaft popullor, që s'mban kurrëfarë
distance me lexuesin e thjeshtë; që dhimbjen,
gëzimin dhe dobësinë njerëzore
i merr si ndjenja universale dhe i shkrin me filozofinë
jetësore. Raportet jetë / vdekje, lumturi
/ hidhërim, tradhti / besë etj. bashkëjetojnë
dhe përplasen me njëra-tjetrën sa në
realitetin e jashtëm aq edhe në atë
të brendshëm.
Dritëro Agolli që nga fillimet e deri më
sot mbeti një poet i trishtimeve "të
vogla" për një zog të vrarë
apo një qen të shtypur dhe poeti i dhimbjeve
të mëdha për udhëkryqin e historisë
shqiptare. Asnjë poet më shumë se Agolli
nuk e ka të shprehur kaq me sinqeritet dobësinë
e vet njerëzore.
Më ndodh sikur s'jetoj në vendin tim,
Por në një vend të huaj dhe të
largët...
(Sikur s'jetoi në vendin tim)
... Dhe gishtat kërcas si kokrra arrash të
forta
Është koha kur mblidhem shuk nën peshën
e natës
Dhe pres i friksuar kusarët të vijnë
te porta
(Është koha)
Po iki me trishtim i zhgënjyer nga miqtë,
E mbylla dhe derën që rrinte e hapur...
... Diku në një skaj të largët
do prehem
Me qafën e futur në jakën gri të
xhaketës...
( Trishtimi)
Libri poetik "Fletorka e mesnatës"
u botua nga Dritëro Agolli në 40-vjetorin
e botimit të vëllimit të parë,
"Në rrugë dola".
Gjatë 40 vjetëve krijimtari, poezía
e Dritëro Agollit ka ruajtur disa tipare përveçuese,
të cilat janë të pranishme vijimisht:
kultin e tokës dhe të bukës, shenjtërimin
e natyrës dhe të njeriut, raportin vetjak
me botën, mitin e dheut të të parëve
dhe të historisë së tyre, përmasën
e një të ardhmeje optimiste dhe zhgënjimin
për humbjet e së shkuarës.
Në vitet '90 Agolli iu paraqit lexuesit të
vet me një ringjallje poetike. Kjo qe një
sfidë e fuqisë krijuese. Pas "Pelegrinit
të vonuar" dhe "Lypësit të
kohës", në një periudhe kulturore
që erdhi me tronditje të rënda të
referencave të shoqërisë, poeti shfaqi
një tjetër pjesë të fshehtë
të vetes, që ruhej diku në "Fletorkën
e mesnatës".
Në këtë libër shpërfaqet
po ai Dritëro që prej vitesh "udhëton
i menduar", po ai qytetar që mundohet të
shohë fatin e vet në fatin e bashkësisë
ku jeton, i njëjti poet që e gdhend fjalën
sikurse mjeshtri gurin. "Fletorka e mesnatës"
është një vëllim me të cilin
poeti ka shprehur përjetimet e dhimbshme të
një kohe me tronditje të mëdha, prej
vitit 1996, kryesisht të vitit 1997, disa edhe
të vitit 1998. Me këtë vëllim
është paraqitur një hapësirë
tjetër e poezisë së tij.
Vjershat e "Fletorkës së mesnatës"
janë bisedë e dhimbshme me veten, me miqtë,
me aleatët dhe kundërshtarët, me njeriun
ashtu siç është. Nata është
e ngarkuar me zymtësi dhe njeriu është
mirë të mos mendojë gjatë natës.
Nata është depresive dhe njeriu është
mirë të ruhet prej rënies, sidomos
në kohëra të rënda. Mirëpo
ndërgjegjja e poetit nuk mundet ta pranojë
këtë luks. Dhe është një
fat që ndërgjegjja e poetit ka ndenjur zgjuar
e ka kthyer në art situata e ndjesi që njeriu
i zakonshëm do t'i shmangte lehtë me një
qetësues nervash. Poeti ka nyjëtuar në
artín e tíj vuajtjet e njeríut
që e di përgjegjësinë e tij para
opinionit, që t'i tregojë atij se ç'vlerë
ka dhimbja. Po, edhe dhimbja ka vlerë! Eshtë
një ndjenjë fisnikëruese.
Ka qenë një fat për njeriun shqiptar,
subjektin që pret letërsinë në
gjuhën shqipe, që këto dhimbje poeti
la sjell atij si një "realitet të dytë",
si realitet letrar. Ne dridhemi nga dhimbja e poetit,
që vjen prej "realitetit të parë",
ngjarjes së ditës, gjëmës së
ditës, tronditjes së ditës, të
cilin poeti nuk e ka përjetuar si poezi. Përmes
dhimbjes letrare që arriti të shprehë
Dritëro Agollí ne kemi mundur të
kuptojmë vlerën e mahnitshme të gjuhës
që flasim e që kanë folur të parët
tanë, vlerat e kësaj pasurie që i lidh
shqiptarët me burimin e kryehershëm të
popujve evropianë e indo-evropianë, finesat
e saj të brendshme, që vetëm një
mjeshtër i fjalës mund t'i bëjë
të ditura.
