Faqja Kryesore  >> Folklor  >> Legjenda
 

Legjenda

   
   
   
   
   
   
 

 


 

Këngë Legjendare të Rinjohjes

Këngët legjendare të rinjohjes. Tema e rinjohjes është shúmë e lashtë, shumë e njohur dhe përdorur në mbarë folklorin dhe në letërsinë e kultivuar. E hasim te autorë të vjetër si Homeri (Odisea), Plauti (Menehmet), Molieri (Kopraci); te autorë më të rinj, si Dikens, Dumas, Çajupi etj. Në folklor ajo haset dëndur si në përrana ashtu edhe në këngët legjendare. Siç e thamë edhe me lart dallohen disa lloje këngësh legjendare me këtë temë: rinjohja midis burrit e gruas, rinjohja e vëllait me motrën dhe rinjohja e vëllait me vëllanë. Ç'rrethana kanë shkaktuar në humbjen e pastaj kthimin e njerëzve pranë njeri-tjetrit? Është e lehtë t'i përgjigjesh kësaj pyetjeje duke pasur parasysh kohët e tjetra dhe mjetet e pakta e të ngadalta të komunikimit. Sot, në kohën tonë, distancat janë shkurtuar, falë mjeteve të shpejta të komunikimit. Por në antikitet udhëtimet dhe siguria e tyre ishin gjëra shumë primitive dhe krejt të pasigurta. Mjafton të thuhet këtu se, p.sh. Odiseut iu desh për të ardhur nga Troja deri në Itakë një periudhë që zgjati thuajse 20 vjet! Po kështu edhe Eneas udhëtimi i zgjati me vite dhe, ashtu si dhe Odiseut, varka e tij që përherë në mëshirë të erërave dhe të tallazeve të detit që e degdisën nga Troja në Afrikë, nga Afrika në ishuj të Mesdheut për ta përplasur më në fund në brigjet e Italisë! Për ketë arsye ishte fare e lehtë që të humbisje gjatë udhëtimesh.
Edhe në këngët tona legjendare haset një dukuri e tillë megjithatë ky lidhet zakonisht me luftrat e kryera larg vendit.
Rinjohja e burrit me gruan. Një nga arsyet kryesore të largimit të burrit është vajtja e tij në luftë. Me këtë subjekt, gjejmë në folklorin tonë dy variante kryesore: variantin arbëresh (Kostandini i vogëlith) mbledhur për herë të parë e botuar në Dorëshkrimin e Kieutit (1737) dhe rimbledhur e botuar më pas nga Kamarda, De Rada etj. në të cilin hasim një ambient mesjetar të krishterë; varianti që është mbledhur në Shqipëri (në Toskëri me emrin Ymer Ago, në Gegëri me emrin Aga Ymeri) është i islamizuar. Është një nga këngët më të bukura te shqiptarët e Italisë, ku ka marrë edhe një karakter ritual dhe këndohet në dasma si kënga e besnikërisë së gruas. Mjaft studiues, midis të cilëve Kamarda dhe Çabej, kanë parë te ngjarjet e kësaj kënge mitin e Odiseut të Homerit, që vjen në Itakë dhe gjen të shoqen,
Penelopin, të rrethuar prej burrash të tjerë. Kjo hipotezë është aq më e besueshme kur të kemi parasysh se miti i Odiseut është lokalizuar në Greqinë Veriore, në Itakë, që është shumë afër Shqipërisë. Një motiv tjetër i përbashkët midis Odiseut dhe Ymer Agos (Kostandinit) është edhe kjo se heroi që kthehet, njihet rishtas nga e shoqja nga një shenjë që ka në trup. Kënga është shumë e përhapur, siç e thamë, në Shqipëri, ku e gjejmë në Malësinë e Veriut, në Shkodër, në Kukës, në Dibër, në Shqipëri të Mesme dhe në shumicën e krahinave të Jugut. Megjithatë duhet thënë se subjekti i saj gjendet edhe në këngë të popujve të tjerë të Ballkanit, ashtu si haset edhe në një bilinë ruse (Bilina e Dobrinias) dhe në folklorin e Kaukazit, te përralla e Ashik Keribit.
Struktura e përbashkët, pra arketipi struktural i të gjitha varianteve, është pak a shumë ky: heroi (Kostandini apo Ymer Agoja) rri vetëm tri ditë me nusen, se thërritet në ushtri. E shoqja betohet se do ta presë deri sa të mbushen nëntë vjet. Heroi shkon në luftë, atje i vritet kali dhe zihet rob (nga krajl Marku në Veri, nga mbreti i Spanjës në Jug). Kur kalojnë nëntë vjet, ai e kupton (në disa variante sheh ëndërr të shoqen që rimartohet) se ka kaluar afati dhe atëhere trishtohet. Vajza e mbretit preket dhe i lyp të atit që ta lejojë të takojë të shoqen. Heroi vjen pikërisht jo vetëm ditën, por edhe çastin kur e shoqja po vë kurorë me një tjetër. Ai ndërhyn dhe e shoqja e njeh nga një shenjë e veçantë që ka në trup. Thotë ajo: "Të keqen e atij nishani/Merr'e hipmë në vithe kali./Udh'e mbar'o krushq bujarë,/ s'unë gjeta short'n e parë/dhe hatëri të mos u jesë,/se u jap një time mbesë."
Variantet e Shqipërisë Jugut janë më të shkurtra dhe disi sintetike e skematike, ndonëse krijojnë atmosferën mesjetare me mjaft efekt. Variantet e Shqipërisë së Veriut janë më të përpunuara, me dialogë të goditur pra me një fantazi më zhvilluar. Nganjëherë ndonjë nga variantet është integruar në cklin e Kreshnikëve.
Përsa i përket variantit arbëresh, ai paraqitet mjaft i spikatur sidomos në plazmimin e atmosferës mesjetare. De Rada na përshkruan dhe vallen që e shoqëron këtë këngë nëpër dasma. Çohen të ftuarit, thotë ai, dhe burrat rreshtohen anash, gratë vendosen në mes dhe ndërsa kënga vazhdon e vallëzohet, numri i pjesëmarrësve shtohet, sidomos numri i të rinjve. Në variantet e arbëreshëve nuk përmendet asnjë emër për pretendentin e dytë të nuses, kurse në variantet që këndohen në Shqipëri ai quhet, sipas vendeve, Selim Begu në Tropojë, Veli Pasha në Shkodër, Jasman Daka në Malësinë e Veriut, Asllan Begu në Dibër dhe Ali Pasha në Jug. Është e vështirë të përcaktosh se për ç'luftë bëhet fjalë e në të cilën ka marrë pjesë heroi, megjithatë të përmendurit e Ulqinit dhe të Spanjës, lundrimi nëpër det etj. të bëjnë të mendosh se mund të kemi gjurmë të betejave detare të zhvilluara në Mesdhe në shekujt XVI e XVII midis Turqisë dhe Spanjës. Megjithatë, kjo vjen përsa u përket varianteve më të reja, mbasi motivi i rinjohjes, është më i vjetër dhe si i tillë, haset në shtresa më të hershme të këngës. Kjo vjetërsi e kësaj kënge dëshmohet nga ana formale edhe nga fakti që variantet e arbëreshëve janë pa rimë dhe me një vargëzim më të lashtë.

Këngë Legjendare

Hyrje
Këngë Legjendare Historike
Këngë të Rinjohjes
Legjenda
Gjergj Elez Alia
Rozafati
Besa e Kostandinit
Ymer Agë Ulqini
E Bija e Hënës dhe e Diellit


 

 

PĖRSHTYPJET  ::  KUSH JEMI  ::  KONTAKTO  ::  FORUM  ::  CHAT

Albanian Network Group - 2003