Çështja e rinisë dhe
e fillimeve të veprimtarisë së Gjergj
Kastriotit, për mungesë burimesh të
sakta dokumentare, nuk është sqaruar akoma
përfundimisht.
Si burim kryesor për të njohur jetën
dhe veprimtarinë e Gjergj Kastriotit, ka shërbyer
për një kohë të gjatë vetëm
vepra e humanistit shqiptar të shek. XV-XVI,
Marin Barletit. Njoftimet dokumentare që kanë
dalë herë pas here në dritë, në
shumë raste e kanë vërtetuar tregimin
e Barletit, kurse në raste të tjera e kanë
korigjuar dhe plotësuar.
Duke u nisur nga pohimi i Barletit se Gjergj Kastrioti
ishte 63 vjeç kur vdiq (1468), pohim i cili
vërtetohet tërthorazi edhe nga një
dëshmitar i kohës, mund të mendohet
se ai ka lindur rreth vitit 1405. Një varg kronistësh
të shek. XV, të pavarur nga njeri-tjetri
vërtetojnë gjithashtu edhe atë që
thotë Barleti se Gjergji vajti peng në moshë
të re në pallatin e sulltan Muratit të
II, ku hyri në radhët e iç-ogllaneve
dhe mori emrin mysliman Skënder.
Vajtja e Gjergjit në pallatin e Muratit të
II duhet të ketë ndodhur në vitin 1423,
kur sulltani turk plotësoi pothuajse pushtimin
e Shqipërisë. Pra ai në këtë
kohë ka qënë afërsisht 18 dhe
jo 9 vjeç sikurse thotë Barleti. Së
bashku me Gjergjin vajtën peng edhe dy vëllezërit
e tij më të mëdhenj, Stanishi e Kostandini,
ndoshta edhe vëllai i tretë, Reposhi, por
ky nuk duhet të ketë qëndruar për
shumë kohë, mbasi më vonë e gjejmë
murg në manastirin e Sinjës dhe në
Hilandar ku vdiq më 1431.
Megjithëse peng në Adrianopojë, Gjergji
nuk i humbi lidhjet me atdheun e vet. Mund të
mendohet se ai herë pas here kthehej pranë
të jatit. Kështu mund të ketë
ndodhur rreth vitit 1426 kur emri i tij përmëndet
në dy aktet e gjetura në manastirin e Hilandarit.
Si peng ai qe i detyruar të merrte pjesë
në fushatat luftarake të turqëve ku
duket se tregoi zotësi dhe sulltani i dha atij
titullin bej.
Kryengritjet e shqiptaareve që shpërthyen
gjatë këtyre vitetve, fitoret e tyre të
para dhe pastaj egërsia me të cilën
ato u shtypën prej turqëve, lanë te
Skënderbeu përshtypje të thellë.
Duke e konsideruar gjithënjë si një
nga trashigimtarët e Gjon Kastriotit dhe duke
e çmuar si një udhëheqës me
aftësi të shquara-ushtarake, shqiptarët,
të cilët nuk i kishin humbur lidhjet me
të, dërguan njerëz tek ai në Adrianopojë
dhe u ftuan të kthehej në Shqipëri
e t'i printe fshatarët dhe malsorët e zotërimeve
të Kastriotëve në kryengritjen që
ishin gati të bënin kundër turqve.
Por në ato vite, turqit e kishin marrë në
të gjitha frontet inisiativën në duart
e tyre, Skënderbeu, sikurse shënojnë
biografët e tij të parë, ndonëse,
gatuante në mëndjen e tij planin për
kryengritje nuk e shikonte të përshtatëshme
kohën për shpërthimit e saj.
Sipas Barletit, Skënderbeu, i cili tashmë
kishte fituar besimin e sulltanit u dërgua prej
tij në fronte të ndryshme në Ballkan
dhe në Azinë e Vogël deri më 1443
kur mori pjesë në lufën e turqve kundër
hungarezëve. Këtu ai gjeti rastin që
të kthehej në Shqipëri dhe të
fillonte kryengritjen kundër turqve.
Por dokumente të reja të zbuluara kohët
e fundit dëshmojnë se më 1438 Skënderbeu
ndodhej në Shqipëri me detyrën e qeveritarit
(subashit) të vilajetit të Krujës.
Ky vilajet bënte pjesë gjithnjë në
sanxhakun e Shqipërisë. Ai shtrihej në
veri deri në lumin Mat, në perëndim
deri në bregdet ku kufizohej me Durrësin
që ishte në zotërim të Venedikut,
në jug përfshinte edhe fushën e madhe
të Tiranës siç quhej në atë
kohë fusha e sotme e Tiranës dhe e Krujës,
kurse në perëndim ai përfshinte edhe
malësinë e Krujës. Pra vilajeti i Krujës
përfshinte vetëm pjesërisht zotërimet
e mëparëshme të Kastriotëve. Pjesa
tjetër e këtyre zotërimeve ishin përfshirë
në sanxhakun e Dibrës.
Në Krujë Skënderbeu pati mundësi
të përgatitej për kryengritjen e armatosur,
në pritje të situatës më të
favorëshme. Duke parë gatishmërinë
e masave popullore për t'u hedhur në luftë,
atij i duhej të siguronte edhe përkrahjen
e shteteve evropiane të interesuara. Në
këtë drejtim Skënderbeut i erdhi në
ndihmë i ati, i cili rifilloi marrëdhëniet
me Venedikun dhe Raguzën. Po atë vit senati
i Venedikut i dha Gjonit dhe dy djemve të tij,
Stanishit e Gjergjit, qytetarinë e nderit. Vitin
tjetër, më 1439, këtë privilegj
ua dha që të treve edhe Republika e Raguzës.
Më 1440 Skënderbeu u largua nga Kruja dhe
shkoi si duket në Dibër ku u emërua
sanxhakbej. Edhe këtu ai i vazhdoi përgatitjet
e tij për t'u shkëputur nga zgjedha e sulltanit.
Si në Krujë ashtu dhe në Dibër,
ai pati mundësinë të krijonte lidhje
me masat popullore, me bujarët shqiptarë
të pakënaqur si edhe me ndonjë fuqi
të huaj. Përveçse me Venedikun dhe
Raguzën, Skënderbeu u përpoq të
afrohej edhe me Napolin. "Ai qëndroi besnik
disa vjet... - shënon kronisti Donado da Lece
- duke u munduar të fitonte miqësinë
dhe dashamirësinë e popullsisë së
atjeshme dhe fshehurazi i bëri të ditur
madhërisë të tij mbretit Alfons se
ishte dëshira e tij të ngrinte krye kundër
turqve..."
Skënderbeu përgatiti kështu terenin
për kryengritjen e përgjithëshme kundër
turqve duke pritur rastin e volitshëm. Ky rast
u paraqit më 1443.
