Disfatat që kishin pësuar
turqit në Shqipëri dhe pjesëmarrja
e Skënderbeut në fushatën Huniadit
e egërsuan aq tepër sulltanin sa që
ky, posa gjeti rastin e volitshëm, në pranverën
e vitit 1450, vendosi t'i jepte grushtin e fundit
rezistencës shqiptare. Pasi "mblodhi, -
thotë kronisti bizantin Laonik Halkokondili,
- të gjitha ushtritë e Azisë dhe të
Evropës" prej rreth 100 mijë vetash.
Murati i II, duke pasur me vehte edhe birin a tij,
sulltanin e ardhshëm, Mehmetin e II, u nis së
bashku me to, në ditët e para të majit
1450, në drejtim të Shqipërisë.
Ushtria turke këtë radhë mori me vehte
edhe metal për të shkrirë topa të
mëdhej për atë kohë. Duke kaluar
përmes Maqedonisë, ushtria turke doli në
Ohër dhe që këtej, gjatë luginës
së Shkumbinit, iu drejtua Krujës që
ishte synimi i saj kryesor.
Skënderbeu, i lajmëruar me kohë për
ketë ekspeditë të madhe, mori një
tok masash të shpejta. Sikurse na dëshmojnë
burime të ndryshme, lajmi i nisjes së një
ushtrie të madhe dhe të egërsuar turke,
kishte shkaktuar në Shqipëri një shqetësim
të madh shpresat për të përballuar
furinë e saj me forcat e pakta shqiptare ishin
shumë të pakta. Skënderbeu nga njëra
anë grumbulloi me të shpejtë ushtrinë
shqiptare, nga ana tjetër duke kaluar nga një
vend në tjetrin ngjalli me fjalimet e veta në
popull besimin ndaj fitores së armëve shqiptare.
Epërsia e madhe e turqve si në numër
ashtu edhe në armatime, e bënë Skënderbeun
të ndiqte këtë radhë jo taktikën
që kishte ndjekur më parë duke u rënë
ushtrive armike në fushë të hapur,
por i la ato të depërtonin thellë dhe
të arrinin deri në muret e Krujës.
Gjatë marshimit të turqve nëpër
luginën e Shkumbinit, çeta të armatosura
shqiptarësh, të organizuara nga vetë
Skënderbeu, duke shfrytëzuar terrenin e
vështirë malor, e shkaktuan nga pusitë
e tyre dëme të mëdha armiqve. Turqit,
si duket, e kishin shumë të vështirë
t'i ndiqnin këto çeta fshatarësh
të cilat fshiheshin më lehtës malet
e larta të luginës së Shkumbinit. Analisti
turk Dursun-Bej, ka shkruar: "Vetem xhindët,
siç janë banorët e këtyre vendeve...
mund t'u ngjiten atyre maleve prej nga ata qafirë
të mallkuar gjuajnë me shigjeta të
helmuara".
Turqit arritën më 14 maj 1450 nën
muret e Krujës dhe filluan rrethimin e kështjellës.
Masa kryesore e ushtrisë vendosi kampin në
fushën e Tiranës ku filloi
operacionet plaçkitëse në viset
rreth e rrotull. Për t'u shpëtuar ndjekjeve
turke masa të tëra fshatarësh u larguan
nga fushat dhe e strehuan në viset e brëndëshme
malore.
Brenda në Krujë Skënderbeu kishte
lënë vetëm një garnizon prej 1500
burrash nën komandën e kont Uranit, një
nga komandantët e tij më të shquar.
Vetë me pjesën tjetër të ushtrisë
prej afërsisht 8 mijë vetësh, qëndroi
jashtë mureve të Krujës, duke patur
si bazë për veprimet e tij ushtarake, malin
e Tumenishtit, në veri të qytetit (sot mali
i Skënderbeut).
Në fillim, Murati i II, provoi të merrte
kështjellën pa luftë. Ai i propozoi
kont Uranit një shumë të madhe dukatash
ari, por ky i refuzoi me përbuzje. Atëhere
turqit filluan bombardimin e kështjellës
me shpresë se mbrojtësit shqiptarë
do të dorëzöheshin nga topat e rëndë
që përdoreshin për të parën
herë në Shqipëri. Në një
akt raguzan të atyre muajve thuhet ndër
të tjera: "Pasi i nguli shatorret përkundrejt
qytetit në fjalë, sulltani dha urdhër
që nga metali të cilin e kishte sjellë
me vehte, të derdheshin dy topa, më i madhi
i të cilëve, ashtu si na e tregojnë
të dhënat e vërteta, e hidhte gurin
prej katërqind librash (afërsisht dyqind
kilogramesh)". Turqit arritën me topat e
tyre të shkatërronin më në fund
edhe portën e kështjellës.
Nga jashtë Skënderbeu e godiste ushtrinë
turke parreshtur, sulmonte karvanet që e furnizonin
nga Maqedonia dhe shpesh herë i detyronte të
luftonin më tepër për t'u mbrojtur
nga sulmet e papritura të shqiptarëve se
sa të vazhdonin sulmet kundër kështjellës.
"Ditë për ditë - shkruan Barleti
- Skënderbeu u binte shatorreve dhe nuk i linte
asnjë çast të pushonin, i sulmonte
parreshtur, sulej mbi to dhe u binte. Dhe sikurse
një përrua që duke zbritur nga malet
prej shirave të mëdha dhe vërshuese
rrëmben çdo gjë me vehte, përmbys
dhe shkatërron, ashtu edhe Skënderbeu, duke
u sulur gjithmonë fshehurazi, ku nga një
anë dhe ku nga një tjetër, mbi shatoret
turke e armike, u shkaktonte kërdi, dëme
dhe humbje të pamasë".
Lufta nën muret e Krujes vazhdoi gjatë
gjithë verës. Turqit patën me mijra
ushtarë të vrarë. Shpesh herë
ata u ndodhën ngushtë edhe për ushqime,
për arësye të sulmeve të vazhdueshme
e të pa pritura që shqiptarët u bënin
karvaneve të tyre. Sulltani iu drejtua venedikasve
të Durrësit dhe Shkodrës, të cilët
e furnizuan ushtrinë turke me ushqime me anën
e karvaneve të tyre duke nxjerrë nga kjo
tregëti përfitime të mëdha. Skënderbeu
në fillim protestoi te republika por kur këta
nuk hoqën dorë, atëherë filloi
t'i sulmonte edhe karvanet e venedikasve. Në
një raport raguzan thuhet në lidhje me këtë:
"Shkruajnë nga Shqipëria se Turku ka
ngulur shatoret nën Krujë, se Skënderbeu
po mbrohet burrërisht dhe sikur konti i Shkodrës
të mos i shpinte miell e bukë të freskët
turkut, ky do t'i kishte hequr shatoret". Konfiskimi
i karvaneve, vrasja e disa tregetarëve venedikas
nga forcat shqiptare dhe rreziku se mos rifillonin
luftimet me Skënderbeun, e shtynë senatin
e republikës. Të ndalonte furnizimin e mëtejshëm
të turqve me ushqime.
Deri në vjeshtë, turqit, të cilët
vazhdonin ta mbanin të rrethuar Krujën,
bënë edhe sulme të tjera por mbrojtësit
qëndruan heroikisht deri në fund. Me afrimin
e dimrit dhe pasi dështuan orvajtjet e sulltanit
për ta bindur Skënderbeun të bënte
paqë me të kundrejt pagesës së
një tributi, Murati u detyrua të ngrinte
shatoret dhe më 26 tetor 1450, të largohej
për në Adrianopojë. Kështu me
gjithë rrethimin e gjatë që vazhdoi
gati katërmuaj e gjysmë dhe me gjithë
përdorimin e mjeteve më moderne të
kohës, sulltan Murati i II, pësoi një
disfatë të plotë nën muret e Krujës,
disfatë me të cilen ai mbylli një jetë
plot fitore të korrura në betejat që
zhvilloi gjatë mbretërimit të tij gati
30, vjeçar. Disa muaj më vonë, Murati
i II vdiq në Adrianopojë.
Nën muret e Krujës shqiptarët korrën
një fitore të shkëlqyer. Vetë
Skënderbeu, në letrën që i ka
dërguar 11 vjet më vonë princit të
Tarantos, ka shkruar për këtë fitore:
"...Kundër gjithë asaj fuqie, e mbrojta
dhe e mbajta gjersa turqit u larguan me dëme
dhe me turp, dhe me pak njerëz shtiva në
dorë rishtazi atë që armiqtë e
shumtë e kishin fituar për një kohë
të gjatë". Fitorja pati një jehonë
zë madhe në Shqipëri dhe në vendet
e ndryshme të Evropës. Në Shqipëri
u rrit autoriteti i Skënderbeut, i cili u njoh
nga masat popullore si udhëheqësi i vetëm
dhe mbrojtësi i lirisë së tyre. Në
vendet e tjera, populli shqiptar fitoi respektin e
përgjithshëm kurse Skënderbeu u njoh
nga opinioni publik evropian si një nga kapitenët
më të shkëlqyer të kohës.
Shprehje e kësaj konsiderate qe ardhja e delegacioneve
të shumta për të përgëzuar
Skënderbeun për fitoren e madhe.
