Poezia e Migjenit, një poezi
novatore, u bë shprehëse e fuqishme e pakënaqësisë
ndaj realitetit, e urrejtjes ndaj dhunës dhe
shfrytëzimit, ndaj mashtrimit politik, shoqëror
dhe hipokrizisë. Duke shpërthyer drejtpërdrejt
nga jeta e gjallë ajo pasqyroi botën shqiptare
në vitet '30 me protestat, dhembjet, ëndërrat
dhe shpresat për të ardhmen.
Vëllimin e tij "Vargjet e lira" (1936)
Migjeni e hapte me vjershën "Parathënia
e parathënieve" ku shpërthente gëzimi
i tij se shekulli ka nisur të çlirohet
prej skllavërisë shpirtërore. Lajtmotivi
i kësaj vjershe e cila është një
sintezë e mendimit revolucionar të Migjenit,
është vargu: "Përditë prendojnë
Zotat", Njeriu po hipën në majën
e fronit, po bëhet zot i jetës, i tokës
së tij, i vetvetes dhe nuk do t'u përulet
më "idhujve".
Pas kësaj vjershat e veta Migjeni i ka ndarë
në gjashtë cikle: "Kangët e ringjalljes",
"Kangët e mjerimit", "Kangët
e perëndimit", "Kangët më
vete", "Kangët e rinisë"
dhe "Kangët e fundit".
Në ciklin e parë bëjnë pjesë
pesë nga vjershat më të mira të
Migjenit. Filli që i bashkon këto vepra,
është gëzimi për lindjen e "Njeriut
të Ri", prej atyre të varfërve
të rritur në mjerim, të cilët
janë ngritur në luftëra të reja,
që të mos humbin më në lojën
e përgjaktë të historisë, të
mos jenë më skllevër të titajve
të tërbuar, por zot të vetes e të
një bote të re, ku njeriu të jetë
i lirë dhe askush të mos e shkelë personalitetin
e tij. Këto luftëra nuk janë grabitqare
e as për të siguruar privilegje të
reja, si ato të hershmet, por janë luftëra
të reja, siç i quan poeti kryengritës.
Në këtë cikël kemi edhe protestën
ndaj gjendjes së rëndë të shoqërisë
shqiptare, ndaj gjithë forcave konservatore,
që e mbajnë në vend atë, dhe shpërthimin
e entuziazmit për lindjen e "Njeriut",
i cili do ta drejtojë kombin drejt një agimi
të ri. Në këtë cikël jeton
edhe ideja se vetëm në liri mund të
shpërthejnë energjitë dhe aftësitë
njerëzore. Në gjithë ndryshimet, përmbysjen
e botës së vjetër dhe krijimin e botës
së re, poeti njeh si protagoniste rininë.
Ajo është më e pastra, më e bukura
pjesë e shoqërisë, ku ai var shpresat,
besimin për fitoret e ardhme, për triumfin
e idealit për një jetë të re:
Rini, thueja kangës ma të bukur që
di!
Thueja kangës sate, që të vlon në
gji.
Nxirre gëzimin tand, të shpërthejë
me vrull.
Mos e freno kangën! Le të marri udhë.
(Kanga e rinisë)
poeti është i bindur se asgjë s'mund
ta pengojë më lulëzimin e lirisë,
ku do të shpërthejë hovshëm gjithë
ato këngë, që ende i flenë në
shpirt. Kjo është intuita e poetit, i cili
ka aftësinë ta ndjejë i pari rrezen
e ngrohtë të Diellit të jetës
së re:
Por a do të vijë dita kangët me u
zgjue
Apo ndoshta shekujt me ne prapë po tallen
Jo, Jo! Se liria filloi me lulzue
Dhe e ndjej nga Dielli (alegorik) valën.
Për identifikimin e figurës Diell ka pasur
disa përpjekje për ta zbërthyer e konkretizuar.
Por ato vetëm se e kanë vulgarizuar perceptimin
poetik të poetit. Mjafton të mbetemi në
simbolikën e tij dhe ajo thtë gjithçka.
Ai ia ndien rezatimin botës së re, shoqërisë
së re, e cila do të jetë e ngrohtë
dhe e ndritshme si dielli dhe si ai do të mund
të gjallërojë, të zgjojë
të rilindë gjithçka që qëndon
ende e ndrojtur, e përgjumur në errësirë.
Thirrja që Migjeni i drejtonte Rinisë, në
këtë vjershë ishte kuptimplotë,
optimiste dhe tepër e ngrohtë, intime dhe
romantike:
Thueja, kangës, Rini! Thueja kangës gëzimplote!
Qeshu Rini! Qeshu! Bota asht'e jote!
Cikli i dytë i "Vargjeve të lira"
nis me "Poemën e mjerimit", kryevepër
poetike e Migjenit dhe një prej krijimeve më
të bukur të poezisë shqiptare. Poema
ka një konceptim e trajtim origjinal. Në
fillim poeti sjell figurën e mjerimit të
konkretizuar nëpër dhjetëra motive
jetësore. Dhe së bashku me fytyrën
tragjike të mjerimit në jetën shqiptare,
vjen edhe dhembja, dhembja e poetit dhe dhembja që
mbyt çdo shoqëri të ngritur mbi dhunën.
Kjo dhembje e thellë përfundon në protestën
ndaj rendit shoqëror që e krijon mjerimin,
dhe në ironi dhe sarkazëm ndaj fesë,
e cila s'arrit ta ndryshojë këtë pamje
tragjike, megjithë lutjet e mëshirat mijëvjeçare.
Pas kësaj poeti konkludon:
Mjerimi s'do mëshirë, por don vetëm
të drejtë!
I gjithë cikli pavarësisht nga dhembja
e thellë dhe pamja tragjike që krijohet
ka tone optimiste, sepse nuk kemi të bëjmë
me një dhembje mbytëse, por me dhembje krenare,
të cilat sipas poetit, koha do të dijë
t'i qetësojë.
Në këtë cikël poeti na jep për
herë të parë me shumë art figurën
e punëtorit që shfrytëzohet kafshërisht
ose endet i papunë, duke thelluar kështu
pamjen tragjike të mjerimit.
Gjithashtu në këtë cikël ai trajton
edhe temën antifetare ku demaskon institucionet
fetare, si bashkëfajtore të asaj shoqërie
që pjell mjerimin. Në ciklin e tretë
"Kangët e prendimit", Migjeni, sjell
pamjen e Evropës kapitaliste para Luftës
së Dytë Botërore, ku plagët e
tmerrshme shoqërore dhe krizën ekonomike
përpiqen t'i mbulojnë me pseudoart, me vepra
e filma sentimentalë që e vishnin me ngjyra
artificiale lumturie dramën shoqërore e
politike. Po përtej kësaj cipe të neveritshme
poeti sheh botën e rëndë të shtëllungave
të tymit e të avujve, të djersës
e gjakut. Në të dy vjershat e këtij
cikli poeti sjell imazhin e një bote sonambul
që po rrëshqet drejt greminës së
shkatërrimit, drejt luftës. Kjo botë
e zhytur në mjergull ende s'po e kupton se po
i pregatisin një tragjedi të re. Për
t'u orientuar në këtë botë të
dehur, poeti kthehet nga bota punëtore e uzinave
me thirrjen poetike:
Le të dëgjojmë kangën që
mshtillet në shllung
Avull, në pika djerse,
Si vazhdim i këtij mendimi poetik, autori duke
dashur që vëllimi i tij të ketë
një kompozicion kuptimplotë, vendos vjershën
"Kangë më vete" ku ai sjell më
konkret imazhin e luftës së ardhme me shkaktarin
e vërtetë të saj, fashizmin, që
po hyn si hajn edhe në Ballkan.
Menjëherë pas kësaj vjen cikli "Kangët
e Rinisë", që së bashku me ciklin
"Kangët e fundit" janë më
intime, më shprehës të shpirtit të
poetit, të vuajtjeve, dëshirave, pasioneve
të tij.
Te "Kangët e rinisë" bën
pjesë vjersha "Ekstazë pranverore",
që së bashku me këngët e ringjalljes
dhe "Sonet Pranveror", janë krijimet
më pasionante, më optimiste e më me
ndjenjë të poezisë migjeniane. Aty
ndihet thellë himni i triunfit të një
bote të re, që do të jetë gjallëruese
si një pranverë. A do të arrijë
poeti t'a shijojë këtë pranverë?
Parandjenja e një vdekjeje që po i afrohet,
i jep dhembje poetit që, ndoshta, s'ka për
ta parë këtë botë të re.
Por gëzimi i triumfit të saj është
kaq i madh sa dhembja vjen në përmasa reale
e jo në trajtën e pesimizmit.
Te këto dy cikle jeton edhe dashuria e poetit,
e cila sjell imazhin e bukur të një dashurie
rinore, ku është shkrirë pasioni për
vajzën, dëshira për të shijuar
gjithçka të bukur, si dhe dashuria për
krijimin e jetën në përgjithësi.
Në tetë vjershat e fundit, që i janë
shtuar vëllimit më vonë ndihet edhe
trishtimi, dhembja dhe pesimizmi i poetit, që
e sheh se si po i fiket pak nga pak jeta. Por ato
nuk e rëndojnë gjendjen shpirtërore
të lexuesit, sepse janë të natyrshme
dhe njerëzore.
Në disa vjersha "Rezignata", "Trajtat
e mbinjeriut" etj. Migjeni trajton motive filozofike
rreth kuptimit të ekzistencës së njeriut,
të jetës, të vetëflijimit për
të ardhmen e shoqërisë, të botës
etj. Trajtimi i këtyre ideve është
pak i mjegulluar, sidomos kur poeti sjell edhe mbinjeriun,
që mendohet se është nocion që
ka evoluar, në krahasim me kuptimin që i
pati dhënë krijuesi i tij Niçja.
Mbinjeriu i Migjenit, nuk është përbuzësi
i vegjëlisë. Ai është një
figurë, që merr përsipër të
udhëheqë masat drejt një bote të
re, ku të ketë kuptimin e vërtetë
edhe sakrifikimi edhe ekzistenca, edhe dashuria, pra,
të marrë një kuptim të ri jeta.
Mendimi në këto vjersha vjen i turbullt
dhe lë shteg për t'u interpretuar në
mënyra të ndryshme, por ato kanë diçka
të përbashkët, optimizmin, dashurinë
për njeriun, dashurinë për të
renë, për të bukurën.
