"Ti ke frikë?", i
tha ai.
"S'di si të them", tha ajo. "Kur
e pashë për herë të parë
këtë kalë, një zë i brendshëm
më tha: "Ky është kali yt i dasmës,
Helenë. Ky kalë ka ardhur për ty".
"Po ti e di që s'është ashtu.
Ti e di që ky kalë erdhi këtu për
të gjithë ne".
" Në fatkeqësinë e përgjithshme
unë kam pjesën time", tha ajo. "Nganjëherë
trembem", vazhdoi me zë të ulët.
" Trembem sidomos natën. Më duket sikur,
atje larg në fushë, ai fillon papritur të
lëvizë dhe të avitet ngadalë nën
dritën e hënës me ato gjymtyrët
e tij të ngathta vigane. Stuk-Stuk-Stuk, dëgjohen
patkonjtë e tij prej druri".
"Sa budallaqe bëhesh", i tha ai duke
qeshur. "S'bën mirë që e ushqen
fantazinë me gjepura të tilla".
Helena psherëtiu.
"Ata duan të më marrin mua mbrapsht",
tha ajo. "Të më heqin këndej,
duke më zvaritur për flokësh".
"Mjaft, Helenë".
"Ti vetë the se në atë Kalë
të Drunjtë është fshehur, midis
të tjerëve, edhe ish-i fejuari im".
"Atje është gjithë vjetërsia
e botës".
"E pra. Pandaj, nganjëherë, më
duket se ai është kali im, që kërkon
të më marrë".
"Mjaft, Helenë. Ky kalë nuk do të
lëvizë kurrë asnjë hap. Do të
kalbet e do të rrënohet në atë
vend ku u ngrit. Sepse ai është një
kalë prej druri dhe një kalë prej druri
nuk mund të lëvizë kurrë vetë".
"Mund ta tërheqin", tha ajo.
"Ky rrezik ishte në fillim, atëherë
kur njerëzit mund të gënjeheshin, të
tërhiqeshin nga pamja e tij. Por kjo tashmë
kaloi."
"Por ndoshta do të vijnë të tjerë
njerëz, një tjetër brez që do
t'i pëlqejë ta tërheqin kalin në
qytet. Ç'do të ndodhë atëherë?".
" Çdo brez përgjigjet kryesisht për
fatin e tij dhe pastaj të pasardhësve të
tij.
"Kurse ne... Oh, një piesë e jetës
sonë do të kalojë me të, për
të mos thënë e gjitha. Sa keq që
ai u shfaq tamam tani, në kohën e njohjes
sonë".
"Helenë, unë ta kam thënë...
Kali do të kalbet aty në fushë".
"Po në qoftë se kjo vazhdon gjatë?
Në qoftë se ai, me kalimin e viteve, bëhet
pjesë e pandarë e horizontit, aq sa të
vijë një ditë e ne të mos e kuptojmë
dot horizontin pa të? Ai do t'i shtypte e do
t'i bënte petë shpirtrat tanë".
"Ai do të rrënohet pa arritur ajo ditë".
"Do të rrënohet... Por kur do të
ndodhë kjo?
Mos do të thuash pas tri-katër dekadash,
atëherë kur ne do të jemi plakur dhe
kohën më të bukur të jetës
ta kemi kaluar nën terrorizimin e këtij
përbindëshi? Sa keq që ai u shfaq pikërisht
tani"
"Ndoshta po të mos qe shfaqur ai, ne të
dy nuk do të ishim njohur".
Ajo ktheu kokën, duke kërkuar sytë
e tij
"A s'kam të drejtë?", tha ai.
Ajo i vuri kokën në sup. Frymëmarrja
e saj ishte e qetë. Herë-herë atij
i dukej se brenda saj mezi ndihej një frymëmarrje
tjetër, më e largët.
Befas ajo ktheu fytyrën nga ai. Sytë e saj
duhej të ishin fare pranë, pothuajse ngjitur
me sytë e tij si për ta kaluar pa humbje
gjithçka.
"E sikur e gjithë kjo të mos jetë
e vërtetë?" tha me zë të
akullt.
" Çfarë? ç'gjë të
mos jetë e vërtetë?", pyeti Genti.
"Gjithçka që na rrethon: Kali i Drunjtë,
acarimi, rreziku. Sikur të gjitha këto të
jenë të shpikura?"
"Të shpikura nga kush?", pyeti ai me
zë të butë.
"Nuk e di", u përgjigj ajo nervoze.
"Nuk e di as vetë. Ndoshta po flas marrëzira".
Ai ia lëmoi flokët qetësisht, duke
u përpjekur t'ia mbështesë kokën
te supi i tij.
"Ti më ke thënë se të vjetrit
dyshonin shpesh për pamjet që kishin përpara.
Madje, e mbaj mend, më ke treguar se qe dyshuar
pikërisht edhe për Helenën".
"Ah, po. Ka një motiv të tillë
të poetit të vjetër: që në
Trojë s'kishte mbërritur Helena, por shëmbëlltyra
e saj".
"Pikërisht".
"Por kjo mund të shpjegohet njëfarësoj",
vazhdoi ai. "Grekët e kishin kërkuar
të ikurën disa herë, përpara se
Paridi të mbërrinte bashkë me të
në Trojë. Ngaqë kishte frikë nga
i ati mbret, për proçkën që
kishte bërë, Paridi qe vërtitur një
kohë të gjatë andej-këndej me
Helenën". - Ndërsa fliste, atij iu
kujtuan dy ditët e tyre në hotelin e trishtë
provincial, në kohën që babai i Gentit
kishte marrë ndërkaq telegramin e parë
kërcënues. - "Ishte e kuptueshme që
të dërguarve grekë, të cilët
kërkonin kthimin e mbretëreshës së
ikur, trojanët t'u përgjigjeshin madje,
tepër sinqerisht: A jeni në vete, apo shikoni
ëndrra me sy hapur?! Nuk ka mbërritur asnjë
Helenë këtu, veç në ka ardhur
hija e saj."
Ajo qeshi.
"Nuk m'i ke thënë ndonjëherë
këto hollësi. E pastaj?"
"Pastai Helena mbërriti vërtet. Por
thashethemet për të, qënë përhapur
ndërkaq kaq shumë (në mejhane trojanët
e thjeshtë shumë herë do të kenë
folur me njëri-tjetrin. More, flitet se princi
ynë ka rrëmbyer një mbretëreshë
greke, të jetë e vërtetë thua?
Profka, do të jetë përgjigjur tjetri,
shpifje dashakeqëse nga ata që duan të
hedhin baltë kundër shtetit!), pra kjo bisedë
ishte bërë kaq shumë, saqë edhe
kur Helena erdhi vërtet, diçka nga shija
e mëparshme mbeti".
"Zbavitëse", tha ajo. Pastaj psherëtiu.
"Në gjithë ngjarjet e vjetra ka gjithmonë
një anë të këndshme. Veç
kur dëgjoj për Kalin prej Druri, unë
ngrij e gjitha. Atje mbaron çdo dritë
dhe nis tmerri. Ndërsa ti fllsje pak më
parë, unë mendoja: nga ç'zona të
pashpresa kishte dalë vallë ai kali i zi?"
Ai vazhdonte t'i përkëdhelte flokët,
kurse në sy rrekej të gjente njollën
e errët në horizont.
Përse i le gërtnadhat e Lionit, ç'kërkon
që midis kohërave të tjera endesh si
sonambul? S'të mjaftuan zjarret, tempujt, klithmat
e Trojës?
Përbindësh! Me mish qytetesh u mësove.
I kishte lexuar gjëkundi këto vargje apo
ato ishin krijuar vetvetiu në ndërgjegjen
e tij, si shtresa e myshkut në faqen e një
muri?
"Jo, Helenë, tha ai. Nga asnjë mit
dhe nga asnjë gropë kohërash nuk doli
ky kalë. Ai u poll në kohën tonë,
vetëm formën e huajti andej, sepse format
janë zakonisht ato që merren hua".
"U bë shumë vonë", tha ajo.
- U bë vonë, - tha Lena. - Rojtari i konviktit
përsëri do të bëjë fjalë.
Eja të ikim.
U ngritën nga stoli, dolën gjer te xhadeja
dhe ecën të përqafuar. Tani i kishin
kthyer shpinën fushës dhe hijet e tyre të
sajuara nga hëna zgjateshin e lodronin tutje
në asfaltin e zi, sikur të mos kishin asnjë
lidhje me ta.
Kur hynë në qytet, rrugët ishin fare
të boshatisura. Një polic, mbështjellë
me mushama të zezë, pinte cigare përpara
portës së një arnbasade. Diku thellë,
nga ca rrugë anësore, dëgjoheshin zëra.
- Po dalin fshesaxhlnjtë, - tha ai. - Me siguri
është mesnatë.
Më tutje, një grup i vogël njerëzish,
që ndoshta ktheheshin nga ndonjë darkë,
po ndaheshin me njëri-tjetrin gëzueshëm.
Qysh tani Gent Ruvina po mendonte frazat e para të
kapitullit të ri të librit, dhe të
giitha ato, kushedi pse, ndoshta për arsye të
zërave të fshesaxhjnjve apo darkëtarëve
që po ndaheshin, kishin brenda tyre fjalë
të tílla si "Natën e mirë"
ose "Mirëmbrëma", apo formula
përshëndetjeje të ngjashme.
-----------------------------------
Fjalori i figurave të grave në veprën
e Kadaresë mund të përmblidhet me dy
fjalë: midis Helenës dhe Penelopës.
Në kuptimin përtej-simbolik kjo do të
thotë: midis kultit të bukurisë dhe
të aventurës, të shprehur në mitin
e Helenës, dhe kultit të devotshmërisë,
të besnikërisë dhe të pritjes
së rikthimit, që shprehet në mitin
e Penelopës.
Këto dy mite e kulte qysh në antikitet qëndrojnë
përkrah njëri-tjetrit, sikurse kulti i Akilit
dhe ai i Odiseut, gjegjësisht si kulte të
fuqisë së shpatës dhe të mendjes.
Midis kultit të Helenës dhe atij të
Penelopës në veprën e Kadaresë
gjendet një galeri e tërë personazhesh
gra, që plotësojnë gjithë spektrin,
ndonëse ky spektër rnbetet po aq fluid sa
në harkun e një ylberi.
--------------------------------------------------------------
