Lulëzimi i ekonomisë feudale
që u krye gjatë shek. XIV, solli forcimin
e mëtejshëm të bujarëve arbëreshë
dhe rriti peshën e tyre në jetën politike
të vendit. Disa nga këta feudale e ndjenë
vehten aq të fortë sa filluan të shikonin
të mundshme shkëputjen nga vartësia
e kryezotit të huaj. Bile tani kur synimet e
tyre për t'i rritur edhe më tepër zotërimet
feudale ranë në kundërshtim me interesat
e kryezotit të huaj, kjo vartësi u bë
një pengesë.
Në forcimin e pozitave të feudalëve
një rol të rëndësishëm luajjtën
edhe qytetet. Me zhvillimin e zejtarisë dhe tregëtisë
shtri ndikimi ekonomik i qyteteve përtej kufijve
të tyre. Kjo ndihmoi në zhvillimin e marrëdhënieve
monetare të mallrave në fshat dhe në
lidhjen gjithnjë më të ngushtë
të ekonomisë natyrore me tregun. Krahinat
dikur të veçuara filluan të lidheshin
pas një qyteti që u bë qëndër
e një tregu më të gjerë lokal.
Qytete të tilla si Durrësi, Shkodra, Kruja,
Berati, Lezha, Drishti, etj. futën në rrjetin
e ndikimit të tyre edhe vetë feudalët
që i kishin zotërimet e veta rreth e rrotull
këtyre qyteteve. Prandaj feudalët e fuqishëm
synonin t'i pushtonin këto qytete edhe për
të përvehtësuar të ardhurat që
ato nxirnin. edhe për të forcuar pushtetin
politik mbi krejt zotërimet feudale.
Pas mezit të shek. XIV në Shqipëri
raporti politik i forcave ndryshoi shumë shpejt
në favor të feudalëve arbëreshë.
Me vdekjen e Stefan Dushanit (1355) Perandoria Serbe,
e cila kishte përfshirë në kufijtë
e vet gjithë Shqipërinë, u dobësua
shumë shpejt për shkak të kontradiktave
të saj të brendëshme. Dobësimi
i saj u dha rast feudalëve arbëreshë
të çliroheshin nga presioni i huaj dhe
të ndërmerrnin një varg veprimesh luftarake
kundër qyteteve si dhe kundër feudalëve
fqinj për të zgjeruar zotërimet e tyre
feudale. Këto lufta të brendëshme shpërthyen
kudo në Ballkan, u tronditën edhe më
tej Perandorinë Serbe, shpejtuan shembjen e saj
dhe daljen më vete të një morije zotërimesh
feudale të mëdha e të vogla, të
pavarura dhe vasale. Në të njëjtën
kohë edhe qytetet e vendit, ndonëse mbetën
nën vartësinë e qeveritarëve serbë,
të cilët u bënë sundimtarë
më vehte, u përpoqën të forconin
të drejtën e vetadministrimit të tyre.
Por ato u ndodhën menjëherë nën
presionin e feudalëve arbëreshë dhe
shumë shpejt ranë në dorën e tyre.
Kështu Shqipëria u zhyt gjatë gjysmës
së dytë të shek. XlV në një
anarki feudale.
Kjo anarki, a cila a shpreh në një varg
luftash të gjata midis vetë feudalëve
si edhe midis feudalëve dhe qyteteve, me gjithë
dëmet që i shkaktoi vendit, shënonte
një hap përpara për zhvillimin politik
të Shqipërisë. Feudalët e mëdhej,
duke nënshtruar qytetet, i bënë ato
qëndra të rëndësishme politike
të zotërimeve të tyre. Brenda pak vjetëve
zotërimet e vogla feudale u përpinë
nga ato të mëdhatë. Kështu nga
një copëtim i vendit në një
shumicë domenesh u kalua në krijimin e tri
principatave të mëdha, një në
Shqipërinë e mesme me qendër në
Durrës, një tjetër në Shqipërinë
veriore me qendër në Shkodër dhe një
tjetër në krahinat e jugut me qendër
në Artë.
